O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti turdiqulov T
Yüklə 5,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Uzluksiz
rivojlanish asosida organizmda muayyan moddalar almashinuv jarayoni yotadi. Bu jarayon to‘xtasa, individual rivojlanish ham to‘xtaydi, demak, organizm nobud bo‘ladi. Notekis rivojlanishda organizmning o‘sish tezligi har xil to‘qima va organlarda sodir bo‘ladigan modda almashinuv jarayoni hisobiga (vazifasi va tarkibi jihatidan) muayyan ravishda o‘zgarib boradi. Masalan, dastlabki rivojlanish kunlarida embrionning vazni sekin ortadi, lekin o‘sish jadalligi (vazniga nisbatan) tezlashadi. Embrionlik davrining so‘nggi kunlariga borib, aksincha bo‘ladi, ya‘ni murtaknng vazni tez ortib boradi, lekin o‘sish jadalligi susayadi. Qishloq xo‘jalik hayvonlari (qoramol, qo‘y, cho‘chqa va hokazolar) tug‘ilgach, vaznining nisbiy o‘sish sur‘atlari dastlabki oylarda jadallik bilan ortib 35 boradi va qoramollarda 4—6 oyligidan 15—18 oyligigacha, qo‘ylarda 2 oyligidan 5—6 oyligigacha va cho‘chqalarda 4— 6 oyligida u maksimal darajaga etadi, so‘ng asta-sekin pasayadi. Demak, hayvonlarning individual rivojlanishida to‘qima va organlari bir xil tezlikda o‘smaydi: embrionlik davrida organ va tana qismlari sekinlik bilan o‘sib, tug‘ilgandan so‘ng tezlashadi. Rivojlanish barcha hayvonlar organizmida murtaklik davridan hayotining oxirigacha davom etadi. Lekin bunda navbatlanish xususiyati kuzatiladi. U ikki davrdan: ya‘ni embrional va postembrional (tug‘ilgandan keyingi) davrdan iborat bo‘ladi. Shuningdek, har bir davr yana bir necha bosqichlardan tashkil topadi. Masalan, L.M. Vinters embrionlik davrini uch bosqichga bo‘ladi: I tuxumlik davri — ya‘ni tuxum hujayra urug‘langandan to segmentlanishigacha va bachadon devoriga yopishib olgunicha bo‘lgan vaqt; II murtaklik davri — tana qismlari va organlarining shakllanishigacha bo‘lgan davr; III homila davri — tana qismlarining o‘sish davri. I davr hayvon turiga ko‘ra 7 — 11 kun, II davr — qo‘ylarda 34 kun, qoramolda 45 kunligida vujudga keladi. Professor G. A. Shmidt tomonidan ishlab chiqilgan klassifikatsiyaga ko‘ra embrional rivojlanishni uchta, ya‘ni: murtaklik, xomila oldi va homila davriga bo‘linadi. Murtaklik davri — qoramollarda 34, qo‘ylarda 28, cho‘chqalarda 22 kun davom etsa, homila oldi davri — qoramollarda 26, qo‘ylarda 18 va cho‘chqalarda 16 kun davom etadi. Homila davri esa barcha organ va tana qismlarining o‘sishi, ovqat hazm qilish, ayirish kabi organlarning shakllanishi va birlamchi vazifasini bajarishi bilan xarakterlanadi. Professor P. D. Pshenichniy hayvonlarning postembrional rivojalanishini besh davrga, ya‘ni: yangi tug‟ilgan davri, emiziklik, jinsiy balog‟atga etish davri, nasl berish va qarish davri ga bo‘ladi. Hayvon bolalari tug‘ilgach, birinchi davr — yangi tug‘ilgan davri boshlanadi va u 2 — 3 hafta davom etadi. Bu davr ancha mas‘uliyatli bo‘lib, tug‘ilgan hayvon bolalari onasining og‘iz sutidan bahramand bo‘lishi va yaxshi parvarish qilinishi, ularning tez o‘sishi va ulg‘ayishiga yordam beradi. 36 Ikkinchi davr — emizikli davri hisoblanadi va u har xil hayvonlarda turlicha bo‘ladi. Bu davrda ham yosh organizm uchun asosiy oziq - ona suti hisoblanadi va asta-sekin ular o‘simlik oziqalari bilan oziqlanishga o‘rgatiladi. Uchinchi davr — jinsiy balog‘atga etish davri, to‟rtinchisi — nasl berish davri va nihoyat beshinchisi qarish davri boshlanadi. Bunda organizm o‘sishdan to‘xtaydi, moddalar almashinuvi jarayoni susayadi. Yüklə 5,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|