O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

 
Keyinchalik iqtisodiyot fanining 
klassik maktabi
namoyondalari 
bo‗lmish A.Smit, U.Petti, D.Rikardo kabi atoqli iqtisodchi olimlar 
boylik faqatgina qishloq xo‗jaligidagina emas, balki shu bilan birga 
sanoat, transport, qurilish va boshqa xizmat ko‗rsatish sohalarida ham 
yaratilishini isbotlab berdilar va hamma boylikning onasi yer, otasi 
mehnat, degan qat‘i ilmiy xulosaga keldilar. Shuni aytish kerakki, 
A.Smitning ―ko‗rinmas qo‗l‖ prinsipi hozirgi kunda juda ko‗p tilga 
olinmoqda. U o‗zining ―Xalqlar boyligining tabiati va sabablari 
to‗g‗risida tadqiqot‖ (1776) degan kitobida insonni faollashtiradigan 
asosiy rag‗bat xususiy manfaatdir deb ko‗rsatadi. Inson o‗z xususiy 
manfaatini amalga oshirishga, ya‘ni foyda olishga intilib, mehnat 
taqsimoti sharoitida qandaydir tovar yoki xizmat turini yaratadi, 
boshqalarga yetkazib beradi, o‗z kapitalini ko‗paytiradi va shu intilishda 
o‗zi bilmagan holda jamiyat taraqqiyotiga hissa qo‗shadi deb 
tushuntiradi. U kapital, mehnat, tovar, ishchi kuchi va boshqa 
resurslarning erkin harakatini ta‘minlash prinsipini ilgari suradi. Ushbu 
maktabning «klassik» deb nom olishiga ularning quyidagi yutuqlari 
sabab bo‗ldi. A.Smit va D.Rikardo iqtisodiyotni o‗rganishga ilmiy 
2
А.Раззоқов., Ш.Тошматов., Н.Ўрмонов. Иқтисодий таълимотлар тарихи. Т.: «Молия». 2002, 147-149-бет. 

---

11 
yondashuv beradigan tadqiqot usullarini ishlab chiqdi va muvafaqqiyatli 
qo‗lladilar. Aynan ana shu usullar yordamida ular merkantilistlarning 
boylikning manbasi savdo degan g‗oyasini asossiz ekanligini 
isbotlashdi. Iqtisodiyot to‗g‗risidagi barcha yig‗ilgan bilimlarni klassik 
maktab namoyondalari ma‘lum bir ilmiy tizimga keltirdilar. Bu narsaga 
ular birinchi bo‗lib iqtisodiy ne‘matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, 
ayirboshlash va iste‘mol o‗rtasidagi tizimli aloqani tadqiq etgani sabab 
bo‗ldi. Ingliz klassiklari xo‗jalik hodisalarining ko‗zga ko‗ringan 
tomonlarini tadqiq qilish bilan cheklanib qolmadilar. Ular ushbu 
hodisalarning mohiyatini, ular o‗rtasidagi sabab-oqibatli aloqadorlikni 
aniqladilar, shuningdek kapitalistik iqtisodiyot qonunlarini ochdilar. 
Ulardan keyin