O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti



Yüklə 0,94 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/94
tarix14.09.2023
ölçüsü0,94 Mb.
#143537
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   94
Iqtisodiyot nazariyasi

neoklassik
, ya‘ni yangi 
klassik deb nom oldi. Bu nazariyaning yirik namoyondalaridan biri 
A.Marshall bo‗lib, u iqtisodiy jarayonning funksional bog‗lanishi va 
funksional 
nisbatlarini 
ishlab 
chiqishga 
harakat 
qildi, 
bozor 
muvozanatini va narxni aniqlovchi omillar talab va taklifdan iborat deb 
qaradi. Bu nazariy yo‗nalishning namoyondalaridan biri shveysariyalik 
iqtisodchi Leon Valras bo‗lib, u umumiy iqtisodiy muvozanat 
modelining nusxasini ishlab chiqishga harakat qildi.
Avstriya iqtisodiy maktabining namoyondasi Y.Shumpeter 1912 
yilda yozgan «Iqtisodiy taraqqiyot nazariyasi» deb atalgan kitobida 
iqtisodiy tizimlar o‗zgarishining ichki kuchlarini, ularning ichki 
mazmunini va turtki beruvchi kuchini ko‗rsatishga harakat qildi va u 
iqtisodiyotni harakatga keltiruvchi asosiy kuch tadbirkorlik degan 
xulosaga keldi.
Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasining muhim yo‗nalishlaridan 
biri 
monetarizm
deb ataladi. Agar Keyns nazariyasining ishlab 
chiqilishida markaziy muammo ishsizlik bo‗lgan bo‗lsa, monetarizm 
nazariyasining asosiy muammosi ishlab chiqarish hajmining pasayib 
borish sharoitida inflyatsiyaning vujudga kelishidir. Ushbu holat 
stagflyatsiya degan nom oldi. Monetarizm maktabining asoschisi Milton 
Fridmen bo‗lib, uning iqtisodiyot nazariyasiga qo‗shgan hissasi pul 
nazariyasini yangi mazmun bilan boyitdi. Monetaristlar tovar ishlab 
chiqarish jarayoniga pulning qayta ta‘sir etish mexanizmini, pul 
dastaklari va monetar siyosatning iqtisodiyotni rivojlanishiga ta‘sirini 
chuqur tadqiq etishdi. Monetarizm pul-kredit dastaklari yordamida 
iqtisodiyotni tartibga solishda o‗ziga xos yondashuvni vujudga keltirgan 
nazariyadir. 
Hozirgi paytda marjinalizm, monetarizm, keynschilik va boshqa 
qator yo‗nalishdagi iqtisodiy nazariyalar yig‗indisi «Ekonomiks» nomli 
kitobda mujassamlashgan bo‗lib, bu AQSH, Angliya, va boshqa qator 
mamlakatlarda darslik sifatida o‗tiladi. Rus tiliga tarjima qilinib, bizga 
ma‘lum bo‗lgan P.Samuelson, R.Makkonnell va L.Bryularning kitoblari 
uning namunalaridir.
Bu yo‗nalishdagi fan bizda va boshqa qator MDH mamlakatlarida 
«Iqtisodiyot nazariyasi» deb atala boshladi. 


13 
«Iqtisodiyot nazariyasi» fan sifatida shakllanguncha bosib o‗tgan 
yo‗l va unda vujudga kelgan g‗oyalar, oqimlar juda murakkab, 
ko‗pincha bir-biriga zid va qarama-qarshidir. Shu bilan birga aytishimiz 
kerakki, hech qaysi iqtisodiy maktabning nazariyalari mutlaq va doimiy 
haqiqat kursisiga egalik qila olmaydi. Har bir maktab ma‘lum darajada 
muammolarga bir tomonlama yondashganligini yoki bo‗lmasa ba‘zi bir 
nazariy savollarni yoritishda anglashilmovchilikka yo‗l qo‗yganligi bilan 
ajralib turadi, sababi barcha nazariy oqimlar qaysidir ijtimoiy guruh 
manfaatlari nuqtayi nazaridan va o‗sha davr real holatidan kelib 
chiqqanlar.
 
Shunday bo‗lsada, ular bir-birini to‗ldiradi, iqtisodiy 
jarayonlar va hodisalarning ichki ziddiyatlarini, qonunlarini ma‘lum 
darajada umumlashtirib ifodalaydi. Demak, jamiyat alohida bir nazariya 
asiri bo‗lib qolmasligi kerak, uning rivojlanishi umummilliy manfaatlar 
bilan yo‗naltirilishi zarur. 
Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmetini aniqlashga oid masalaning 
yechim juda murakkab bo‗lib, bu haqda o‗tmishda ham, hozir ham turli 
olimlar har xil fikrlar bildirib kelmoqdalar. 
Bizning fikrimizcha, iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti – 
iqtisodiy 
resurslar 
cheklangan 
sharoitda 
jamiyatning 
cheksiz 
ehtiyojlarini qondirish maqsadida moddiy ne‘matlarni (va xizmatlarni) 
ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste‘mol qilish jarayonida 
vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni, ijtimoiy xo‗jalikni samarali 
yuritish qonun-qoidalarini o‗rganishdan iborat, deb aytish mumkin. 
Iqtisodiyot nazariyasi fanining maqsadi va vazifasini ikki 
tomonlama, ya‘ni ham amaliy va ham nazariy tomonlarini tushuntirish 
mumkin. Aksariyat hozirgi zamon iqtisodiy adabiyotlarida iqtisodiyot 
nazariyasining to‗rtta asosiy vazifasi ajratib ko‗rsatiladi:

Yüklə 0,94 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   94




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin