O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

marksizm
deb nomlangan nazariy yo‗nalish 
o‗zlarining nazariyasida jamiyat taraqqiyotiga tabiiy-tarixiy jarayon deb 
qarab, ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalar, ularning iqtisodiy tuzumi, 
tarkibiy qismlari, vujudga kelish, rivojlanish va boshqasi bilan almashish 
sabablari to‗g‗risidagi ta‘limotni hamda qo‗shimcha qiymat nazariyasini 
yaratdilar.
XIX asrning oxirgi choragidan iqtisodiyot nazariyasining yangi 
yo‗nalishi 
«ekonomiks»
vujudga kela boshladi. Avvalo, aytib o‗tish 
kerak, mazkur yo‗nalish klassik ilmiy yo‗nalishning asosiy belgilariga 
ega edi. Birinchidan, ushbu yo‗nalish tadqiqotchilari iqtisodiyotni tadqiq 
etishda bilish usullarining keng doirasiga tayanishadi. Ular birinchi 
bo‗lib xo‗jalik jarayonlarining miqdoran o‗zaro bog‗liqliklarini 
aniqlashda matematik usullardan, iqtisodiy psixologiya usullaridan 
foydalanishdi. 
Ikkinchidan 
«ekonomiks» 
vakillari 
iqtisodiyot 
nazariyasining predmeti sifatida insonlar o‗rtasidagi tashkiliy-iqtisodiy 
munosabatlarni qarashdi (klassiklarda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar). 
Ne‘matlar doiraviy aylanishida asosiy va belgilovchi bo‗lib bozorga oid 
ayirboshlash bitimlari tan olindi.
Iqtisodiyot nazariyasi predmetining yangicha talqini xo‗jalik 
yuritishning bozor tizimi to‗g‗risidagi 
marjinalizm
deb atalgan butun 
bir ta‘limotga olib keldi. U inglizcha so‗zdan olingan bo‗lib, oxirgi, 
qo‗shilgan degan ma‘noni beradi. Uning asoschilari Avstriya iqtisodiy 
maktabining namoyondalari (Karl Menger, Fridrix fon Vizer, Bem-
Baverk va boshqalar) bo‗lib, ular tomonidan qo‗shilgan tovar 
nafliligining, qo‗shilgan mehnat yoki resurs unumdorligining pasayib 
borish qonuni degan nazariyalar ishlab chiqildi. Marjinalizm nazariyasi 

---

12 
aniq olingan tovarga bo‗lgan talab va uning narxi o‗rtasidagi bog‗liqlik 
va o‗zaro ta‘sirini tahlil qilishda keng qo‗llanildi.
Iqtisodiyot nazariyasining yangi yo‗nalishi