O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

8.6. Nazorat uchun savollar 
1.
Dizel dvigatellarining ta’minlash tizimi qanday uzellardan 
(qismlardan) tashkil topgan? 
2.
Benzinli va dizel dvigatellarining ta’minlash tizimidagi farqni 
ayting? 
3.
Dvigatelning turli rejimda ishlashi nimaning hisobiga amalga 
oshiriladi? 
4.
Yonilg‘i haydash nasosi harakatni qayerdan oladi? 
5.
Dizel dvigatelida havo filtri qayerda o‘rnatilgan? 
6.
Porshenli haydash nasosining o‘rtacha yonilg‘i haydash bosimi 
qanchaga teng? 
7.
Yuqori bosim yonilg‘i nasosining vazifasini ayting va u 
qayerga o‘rnatilgan? 
8.
Yuqori bosim yonilg‘i nasosi qanday detallardan tashkil 
topgan? 
9.
Plunjer nima uchun xizmat qiladi v u qanday moylanadi? 
10.
Setan soni deb nimaga aytiladi? 
11.
Dag‘al va mayin filtrlarning vazifasi nimadan iborat? 
12.
Mayin tozalash filtridagi o‘tkazish klapani nima uchun kerak? 
13.
Uzatilayotgan 
yonilg‘i miqdorini rostlash mexanizmi 
vazifasini tushuntiring. 
14.
Yonilg‘i purkashni ilgarilatish avtomatik muftaning vazifasini 
tushuntiring. 
15.
Forsunkaning vazifasi nimadan iborat? 
16.
Forsunka purkagichlar konstruksiyasiga qarab qanday turlarga 
bo‘linadi? 
17.
Yonilg‘i bakining vazifasi va u qanday tuzilgan? 

---

40 
9 – LABORATORIYA ISHI 
 
ILASHISH MUFTASI TUZILISHINI O‘RGANISH
 
9.1. Ishdan ko‘zda tutilgan maqsad: 
Ilashish 
muftasining 
tuzilishi, 
ishlashi 
va 
ularning 
konstruksiyalarini o‘rganishdan iborat.
 
9.2. Ish bo‘yicha qisqacha nazariy ma’lumotlar.
Kuchni o‘zgartirishda transmissiyani ishlab turgan dvigateldan 
vaqtincha uzish uchun, avtomobilning o‘rnidan ravon qo‘zg‘alishini 
ta’minlash va uzatmalarni almashtirishda transmissiyani ishlab turgan 
dvigatel validan vaqtincha ajratish vazifasini bajaradi.
9.1 – rasm. Friksion ilashish muftasi sxemasi:
1 – g‘ilof; 2 – siquvchi disk; 3 – maxovik; 4 – yetaklanuvchi disk;
5 – bikr plastinkalar; 6 – prujinalar; 7 – richaglar; 8 – podshipnik;
9 – mufta vilka; 10 – padal; 11 – prujina; 12 – tortqi.
Ishlash prinsipiga ko‘ra ilashish muftasi friksion, gidravlik va 
elektromagnitli bo‘ladi. Hozirda asosan friksion ilashish muftalari 

---

41 
ishlatiladi. Ular dvigateldagi burovchi momentni uzatmalar qutisiga 
o‘zaro ishqalanuvchi disklar yordamida uzatadi. Ilashish muftasi 
yetakchi disklarning soniga qarab bir, ikki va ko‘p diskli, siquvchi 
prujinalarning turiga va joylashuviga qarab-aylana joylashgan 
prujinali, bitta markaziy prujinali va markaziy diafragma prujinali 
bo‘ladi. Aylana bo‘ylab joylashgan va markaziy diafragma prujinali, 
bir diskli, quruq ilashish muftasi avtomobillarda ko‘proq ishlatiladi. 
Chunki bunday ilashish muftasi oddiy bo‘lib, ishlatish va ta’mirlash 
ancha qulay. 
Ikki diskli ilashish muftasi asosan og‘ir yuk ko‘taradigan 
avtomobillarga o‘rnatiladi. Ural-375, Kraz-257, MAZ-5335. Kamaz-
5320. Ko‘p diskli ilashish muftasi gidromexanik uzatmalarda 
qo‘llaniladi. Friksion ilashish muftasi to‘rtta asosiy qismdan tashkil 
topgan: yetakchi va yetaklanuvchi qismlar, siquvchi va ilashish 
muftasini boshqaruvchi mexanizmlar. Yetakchi qismiga maxovik, 
qobiq va siquvchi disk, yetaklanuvchi qismiga, yetaklashuvchi disk 
kiradi. Ilashish muftasining qo‘shilishini ta’minlaydigan siquvchi 
mexanizm bir nechta prujinalardan iborat. Boshqarish mexanizmiga 
ajratish muftasi podshipnigi, ajratish vilkasi, tortqi, pedal va prujina 
kiradi.