O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

D-1 diagnostikalash
mexanizm va tizimlardagi nosozligini aniqlash, 
avtomobillarning xafsizligini taminlashni aniqlashga mo‘ljallangan (2-
ilova), bundan tashqari buzilish extimoli kam bo‘lgan brikmalarni sozlash 
imkoniyatlari aniqlashga mo‘ljallangan. Bu tadbirlar ko‘rsatilgan 
elementlar bo‘yicha bajarilgan ta’mirlash-xizmat ko‘rsatish ishlarining 
sifati, murakkab bo‘lmagan sozlash ishlarini zamonaviy diagnostikalash 
vositalarini va avtomobillarni saralab, harakatlanish xafsizligi yuqori 
bo‘lmagan mashinalar tekshiriladi. 
D-1 diagnostikalashni rejaviy bajarilganda tormozning sozligi, rul 
boshqaruvi, shinalar, tashqi yoritish va habarchi qurilmalar, hamda oldingi 
g‘ildiraklarning o‘rnatilganligi tekshiriladi. Agarda D-1 diagnostikasini 
bajarish natijasida avtomobilni yo‘lga chiqish imkoni bo‘lmasa va sozlash 
imkonlari D-1 postlarida bo‘lmasa, bunday hollarda avtomobil navbatdagi 
tekshiruvga yuboriladi. 
Avtomobillarni D-1 diagnostikalash tez harakatlanuvchan vositalar 
yordamida, harakatn xafsizligini ta’minlovchi vositalar (2.14-rasm) 
yordamida bajarilishi mumkin. Ularni qishloq xo‘jaligi korhonalarining 
avtoxo‘jaliklarida, markaziy TXK shaxobchalarida, D-1 bajarish uchun 
etarli darajada ish hajmi mavjud bo‘lsa, ishlatiladigan jihozlarni samarali 
qo‘llash imkoni mavjud bo‘lsa qo‘llaniladi. 

---

84 
2.14-rasm. Avtomobillarni D-1 diagnostikalash jihozlari: 
а
- CTC-10 tormozlarni diagnostikalash stendi; 
б
- “Эффект-02“ tormozni diagnostikalash 
qurilmasi; 
в
- ОП tashqi yoritish qurilmalarini tekshirish qirilmasi; 
г
- ИСЛ-М rul boshqaruv 
tizimining tirqishini (luftini) tekshirish qurilmasi 
Rejalashtirilgan D-1 diagnostikalashni bajarish, odatda navbatdagi 1-
TXK bilan amalga oshiriladi. Bundan maqsad har tomonlama sozlangan va 
xarakatlanish uchun xafsiz bo‘lgan avtomobilni ishga chiqishi uchun 
tayyorlaydi. Avtomobillarda D-1 diagnostikasi texnik-nazorat punktlarida 
va joriy ta’mirlash ishlari bajarilganidan so‘ng, xafsiz xarakatlanishni 
taminlash bilan amalga oshiriladi. 
D-2 diagnostikalash avtomobillarning umumiy texnik holatini, 
hamda aniq nosozliklarni, nosozlik joyi, hsusiyatlari, sabablari va ularni 
turli diagnostikalash stendlari va qurilmari (2.15, 2.16 – rasm) yordamida 
aniqlash va bartaraf etishga mo‘ljallangan.

---

85 
2.15-rasm. Avtomobillarni D-2 diagnostikalashda qo‘llaniladigan stendlar: 
а – 
КИ-4856
 
tortish ko‘rsatkichlarini aniqlovchi stend
; б- 
ДД-10-01 yuqori bosimli yonilg‘I 
nasoslarini tekshirish stendi
; в – 
К -465М rul boshqaruv tizimining gidravlik tizimini tekshirish 
stendi
; г – 
Э-242 – Elektra jixozlarni tekshirish va sinash stendi
; д – 
БМ-200 - g‘ildiraklarni 
balansirovkalovchi stend
; е – 
СКО-1М g‘ildiraklarning o‘rnatish burchagini tekshirish va sozlash 
optik stendi 

---

86 
2.16 – rasm. Avtomobillarni D-2 diagnostikalashda qo‘llaniladigan 
qurilmalar:
а – 
КАД-400 avtodiagnostikalash komplekti;
 б- 
АДТ -1 dvigatellarni texnik holatini nazorat 
qiluvchi avtodizel-testor;
 в – 
МЗ-2 motor- testor;
г – 
МТ – 5 motor-testor;
 д - 
ППК 
karbyuratorlarni tekshirish qurilmasi; 
 е – 
М–106Э dizel forsunkalarini tekshirish va sinash 
qurilmasi;
ж 
– Э203-О o‘t oldirish shamlarini tozalash qurilmasi va Э-203-П o‘t oldirish uchqunli 
shamlarini tekshirish qurilmasi;
 з – 
К-235М tormoz tizimining pnevmatik qurilmalarini tekshirish 
qurilmasi;
 и – 
«Инфракар» gazaanalizatori

Rejalangan D-2 diagnostikalashni o‘tkazishda avtomobillarning 
ishlash hsusiyatiga, uzoq muddat ishlashiga va xafsiz ishlashiga ta’sir 
ko‘rsatuvchi ko‘rsatkichlar: tortish kuchi bo‘yicha ishchi jarayonlarning 

---

87 
samaradorligi, yonilg‘i sarfi, mexanik yo‘qotishlar, siljib yo‘qolishlar, 
tebranishlar, shovqin darajasi, ishlab bo‘lgan gazning tarkibi va bo‘shqa 
ko‘rsatkichlar (1-ilovaga qarang) aniqlanadi. Bunda asosan dvigatel va 
uning tizimlari, transmissiya agregatlari va yurish qismi, yuk 
mashinalarining 
to‘kish 
mexanizmi, 
elektrajixozlar; 
faralarning 
o‘rnatilganligi, nazorat-o‘lchash qurilmalari va boshqalar tekshiriladi.
Avtomobillarni D-2 diagnostikalashda, ta’mirlash uchun ma’lum 
miqdirda mexnat talab qiladigan nosozliklarni aniqlashga yordam beradi. 
Ta’mirlashning qulay texnologik talablari bo‘yicha joriy ta’mirlash postida 
2-TXK dan avval bajariladi. 
Bulardan tashqari D-2 diagnostikalashda, avtomobilning xafsiz 
ishlashini taminlovchi har bir elementni, masalan rul boshqaruviga ta’sir 
kuchi, shkvorinli brikmalar, kardan uzatmalarni tekshirishga imkon beradi. 
Diagnostikalashning D-2 turini bajarishdan avval tayyorgarlik 
ishlarining sifati bajarilganligi, bularga shinalarning tekshirish va bosimi 
etarligi, avtomobilni strndga qo‘yish, datchikli qurilmalarga ulash, 
dvigatelni va boshqa agregatlarni qizdirish va shularga o‘xshash choralar 
kiradi. 
D-2 diagnostikalash ishlarini bajarishdagi texnologik jarayonning 
birlamchi vazifalariga ishlab chiqarishda bajarilishi lozim bo‘lgan, boshqa 
xizmat 
ko‘rsatishlarda 
bajarilmaydigan 
ishlarning 
turi, 
ularning 
qaytarilivchanligi aniqlanadi, bu avtomobillarni joriy ta’mirlashda va TXK 
da rejalash va boshqarish ishlari uchun kerakdir. 
Avtomobillarga TXK stansiyalarida bajariladigan D-1 va D-2 
diagnostikalash ishlarining tarkibi keltiriladi. 
Odatda 
tekshirish diagnostikalash
D
n
, avtomobillarga TXK dan 
so‘ng bajariladigan jarayondir, bundan tashqari bu joriy ta’mirlashdan 
so‘ng esa tizimlarni ishi va xarakatlarni xafsizligini tekshirish tadbirlari 
bajariladi. Bu jarayonning mo‘ljallanganligi va texnologik ishlarning 
bajarilishi, avtoxo‘jaliklarda bajariladigan D-1 diagnostikalashiga ancha 
o‘xshash bo‘ladi. 
Talab bo‘yicha
diagnostikalash D
t
mijozning buyurtmasi bo‘yicha 
amalga oshiriladi. Bunday turdagi diagnostikalashni bajarish, to‘liq D-2 
diagnostikalashda bajariladigan texnologiya bo‘yicha bajariladi. Ishlarni 
bajarishda albatta buyurtmachining hohishlari ham inobatga olinadi va 
jarayonda bazi o‘zgartirishlar kiritilishi mumkin. 

---

88 
Avtomobillarni TXK stansiyalariga qabul qilishda va bajarilgan 
ishlardan so‘ng chiqarishda buyurtmachining talabi bo‘yicha dastlabki 
yoki yakuniy D
n
va D
t
bajarilishi mumkin. 
Davlat tomonidan o‘tkaziladigan texnik ko‘rik, odatda bir yilda bir 
marotaba bajariladi, unda kerakli texnik holati, ekologikligi va 
avtomobillarning xarakatdagi xafsizligi tekshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi IIB ning yo‘l xarakatini nazorat qilish 
organlari tomonidan o‘tkaziladigan texnik ko‘ruvda D-1 diagnostikalashda 
bajariladigan (2-ilova) xarakat xafsizligi bo‘yicha ishlar amalga oshiriladi 
va D-2 diagnostikalash bo‘yicha yonilg‘i sarfi, ishlab bo‘lgan gazning 
tarkibi, transmissiyada quvvatni yo‘qolishi, kardan uzatmada, oldingi 
ko‘prik va osma mexanizmlar, gidravlik va pnevmatik qurilmalarning 
holati va b. nazorat qilinadi.