O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

III bob. MASHINALARNING TEXNIK HOLATINI VA 
DIAGNOSTIKALASH NATIJALARI BO‘YICHA
QOLDIQ RESURSNI ANIQLASH 
3.1. Umumiy holat 
Qoldiq resurs
– bu mashina elementlarini nazorat qilinganidan 
boshlab, mashinaning ma’lum ko‘rsatkichlari chegaraviy qiymatlarga 
tushib qolishi yoki buzilish vaqti hisoblanadi. Mashinani, mexanizmni 
(agregatni) qoldiq resursini aniqlash, ularning resursini ta’minlovchi 
elementlar bo‘yicha aniqlanadi. 
Qoldiq resursning abzalligi shundan iborat, uni elementning dinamik 
holati hisobga olinib, ayni shu element uchun aniqlanadi. Quyidagi usulni 
qo‘llash natijasida buzilishlarni 1,5…2 marotabaga kamaytirish yoki 
mashina elementini amaldagi ishlash muddatini oshirish mumkin. 
Qoldiq resursni bir qancha turdagi mashinalarning brikmalari, 
qismlari va agregatlari uchun ularning texnologik, texnik, ekologik yoki 
iqtisodiy - kabi resurs korsatkichlari bo‘yicha aniqlanadi. Bunday 
yondoshish diagnostikalash samaradorligini oshiradi va resursdan imkon 
boricha to‘liq foydalanishga sharoit yaratadi.
Mashinaning qoldiq resursni bashorat qilish uchun avvalo resursni 
belgilovchi ko‘rsatkichlar aniqlanadi, so‘ngra esa diagnostikalanadigan 
ko‘rsatkichlar belgilanadi. Masalan, asosiy detal va brikmalarning texnik 
ko‘rsatkichlari bo‘yicha tanlanadi. Dvigatelli mashinalar uchun bunday 

---

89 
elementlar bazifasini silindr-porshen gruhi detallari, tirsakli val bilan 
shatunda asos bo‘yinchalarining podshipniklari, gaz taqsimlash mexanizmi 
detallari bo‘lishi mumkin.
Zamonaviy yondoshishda qoldiq resursni bashorat qilish uchun bir 
necha kompyuter programmalari (masalan, patent “Qoldiq resursni 
aniqlash usuli” 20.01.2001 y. №2162213 va “Mashina elementlarini 
bashorat qilish” 6.02.2006, №200660512), hamda nomagrammalar (13-
mavzu) ishlab chiqilgan bo‘lib, dastlabki ma’lumotga asoslangan holda 
qoldiq resursni tezkor aniqlashga imkon beradi va buzilish va nosozlikni 
oldini olish va bartaraf etishga imkon yaratadi. 
Hozirgi kunda qoldiq resursni aniqlash ko‘pincha ancha oddiy 
yondoshishdan foydalaniladi, bunda ekstrapolyatsion qatorlar usuli keng 
qo‘llanilmoqda.