O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

1-masala:
(chet el adabiyotidan olindi). Qaychisimon mexanizmning 
oʻlchamlari va prujinasining bikrligi berilgan (5.4-shakl). Agar mexanizm 
holatda muvozanatda turgan boʻlsa, sterjenlarning ogʻirliklarini hisobga olmay, uni 
holatga keltirish uchun qanday kuchi kerak boʻlishini aniqlansin ?
5.4-shakl. 
Yechish: 
Mexanizmga ta’sir qiluvchi aktiv kuchlarga -choʻzuvchi 
kuch va prujinaning bikrlik kuchi 
kiradi. 
holatdan 
holatgacha 
mexanizmga mumkin boʻlgan koʻchish berib, aktiv kuchlarning ishini nolga 
tenglaymiz(5.5-shakl): 
5.5-shakl.

---

282 
, (
1
) 
yoki 
P

(
2
) 
bu yerda 
va 
- B va D nuqtalarning mumkin boʻlgan koʻchishlari: 
Prujinaning bikrlik kuchi esa
= 
kx = 5000
 
= 5000
Bu qiymatlarni (
b
) tenglamaga qoʻyib, noma’lum kuchni aniqlaymiz: 
P = 
549
 
1-masala:
C nuqtada sharnir orqali biriktirilgan ikki qismdan iborat
qoʻshma konstruksiyaga 
P = 
9 N kuch ta’sir qilsa, A va B tayanchdagi reaksiya 
kuchlari hisoblansin(5.6,а-shakl). Oʻlchamlarning qiymati 
va 
deb olinsin. 
5.6.-shakl. 

---

283 
Yechish: 
1) B tayanchdagi 
reaksiya kuchini aniqlash uchun C 
sharnili nuqtaga 
mumkin boʻlgan koʻchish beramiz va (5.8) tenglamalarni 
tuzamiz: 
(
1) 
va 
mumkin boʻlgan koʻchishlarni oʻzaro bogʻlash uchun, 
va 
oʻxshashligidan foydalanamiz: 
; va
bundan
va 
demak
bu qiymatni (
a
) tenglikka qoʻyib,
ga qisqartirib, 
noma’lumni topamiz: 
9 =8 N. 
2) A tayanch reaksiya kuchini topish uchun, B tayanchni oʻz joyida 
qoldirib, A tayanchga 
mumkin boʻlgan koʻchish beramiz (5.7-shakl). 
5.7-shakl ю 
(
2
) 
, 
va 
oʻxshashligidan 
A 
B 
C 
E 
D 

---

284 
; va
bundan
va
demak
bu qiymatni (
2
) tenglikka qoʻyib,
ga qisqartirib, 
noma’lumni topamiz: 
Manfiy ishora 
kuchining haqiqiy yoʻnalish 5.7-shaklda koʻrsatilganiga qarama-
qarshi boʻlishini bildiradi.