O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

A.
 
DALAMBER PRINSIPI. 
Dalamber prinsipining 
ma’nosi
- jismning harakati “hayolan-fikran” 
toʻxtatilib, ta’sir etayotgan kuchlar qatoriga inersiya kuchlarini qoʻshib, dinamika 
masalasi statika masalasiga keltiriladi. Bu usul mexanikada 
“kinetostatika” 
- 
“harakatni toʻxtatish” usuli deb yuritiladi.
Faraz qilaylik erkin boʻlmagan moddiy nuqta aktiv va reasiya kuchlari 
ta’sirida harakat qilsin. Uning harakat differensial tenglamasi (4.38) korinishga ega 
boʻladi: 
m
. 
Chap tomondagi 
m
ifodani oʻngga oʻtkazib, 
 m
, 
ni hosil qilamiz va 
inersiya kuchlari 
uchun
(5.1) 
belgilash kiritib, 
, 
yoki qisqacha
(5.2) 
Demak, 
moddiy nuqtaga ta’sir etuvchi kuchlar qatoriga inersiya kuchlarini 
qoʻshsak, hosil boʻlgan kuchlar sistemasi oʻzaro muvozanatlashadi. 
(5.2) tenglik
 
moddiy nuqta uchun 
Dalamber prinsipini 
ifodalaydi. Statika qoidalariga asosan 
mazkur kuchlar uchun muvozanat shartlarini tuzish mumkin: 
(5.3) 

---

275 
proyeksiya tenglamalari va
(5.4) 
moment tenglamalari tuziladi va noma’lumlar aniqlanadi. 
Mexanik sistemaning k-ni nuqtasi uchun Dalamber printsipi quyidagicha 
yoziladi: 
, 
bu yerda 
ta’sir etuvchi tashqi kuchlar; 
ta’sir etuvchi ichki kuchlar; 
ta’sir etuvchi inersiya kuchlari. 
Butun mexanik sistema uchun ichki kuchlarning xossalariga asosan 
,
u holda
(5.5) 
Demak, 
mexanik sistemaga ta’sir etayotgan tashqi kuchlar qatoriga inersiya 
kuchlarini qoʻshsak, bu kuchlar sistemasi oʻzaro muvozanatlashadi. 
(5.3) va (5.4) tenglamalar mexanik sistema uchun quyidagi koʻrinishda boʻladi: 
(5.6) 
moment tenglamalari esa
(5.7) 

---

276 
Yuqoridagi nazariy ma’lumotlarni amaliy masalalarga tadbiqini koʻrib chiqamiz.