O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

 
qismida tuzilgan muvozanat shartlari muvozanatning 
zaruriy 
shartlari 
hisoblanadi. Mumkin boʻlgan koʻchish (ingliz tilida –virtual-“hayoliy-fikran”) 
prinsipi mexanik sistema muvozanatining 
zaruriy 
va 
etarli 
shartlari hisoblanadi. 
Bir necha jismdan tashkil topgan sistemaning muvozanatini tekshirishda Lagranj 
yaratgan mumkin boʻlgan koʻchish prinsipi juda yaxshi natija beradi.
Jismlar sistemasiga (mexanik sistemaga ) qoʻyilgan bogʻlanishlar shartlarini 
qanoatlantiruvchi har qanday cheksiz kichik koʻchishlar toʻplami 
mumkin boʻlgan 
koʻchishlar 
deyiladi. Nazariy mexanikada haqiqiy koʻchishlar d , dφ, ds, dx, dy, 
dz harflar bilan, mumkin boʻlgan koʻchishlar esa , 
, s, 
, y, z 
koʻrinishda belgilanadi. Haqiqiy va mumkin boʻlgan koʻchishlarni farqlash uchun 
quyidagi jadvalni havola etamiz: 

---

279 
5.1-jadval. 
T/r 
haqiqiy koʻchishlar 
mumkin boʻlgan koʻchishlar 
1 
Elementar kichik qiymatga ega 
(bogʻlanishlarning mazmuni va shakli 
elementar oʻzgarishi mumkin, masalan, 
mexanizmlarning geometrik holati juda 
kichik oʻzgarishi mumkin)
Cheksiz kichik qiymatga ega
(bogʻlanishlarning mazmuni va 
shakli oʻzgarmaydi, masalan, 
mexanizmlarning geometrik holati
oʻzgarmaydi) 
2 
Statsionar bogʻlanishlarda (5.1) haqiqiy va mumkin boʻlgan koʻchishlar bir 
xil boʻladi. 
3 
Nostatsionar bogʻlanishlarda (5.2) haqiqiy va mumkin boʻlgan koʻchishlar 
farq qiladi. 
Agar sistema 
nuqtasining koordinatalarini 
, 
, 
bilan belgilasak, 
uning mumkin boʻlgan koʻchish vektori
δ = 
(5.3) 
koʻrinishda boʻladi. Bu yerda 
, 
, 
mumkin boʻlgan koʻchish δ ning 
koordinata oʻqlaridagi proyeksiyalari. 
Analitik mexanikada sistemaning harakatini yoki muvozanatini 
tekshirishda muhim ahamiyatga ega boʻlgan yana bir tushuncha-