O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

“oʻng vint qoidasi” – 
soat mili aylanishiga teskari harakatni (+), soat mili 
boʻyicha aylanishni (-) deb qabul qilingan. Chunki biz yashayotgan Yer shari ham 
shimoldan qaraganda oʻz oʻqi atrofida soat mili aylanishiga teskari aylanadi. 
Kuch yelkasi 
esa, 
aylanish nuqtasi O dan kuchlarning ta’sir chizigʻigacha 
boʻlgan 
eng yaqin masofa 
ekan. Oxirgi tengliklarni umumlashtirib, kuch 
momentining asosiy formulasiga ega boʻlamiz:
M
o
( ) = ± F·h . (2.9)
Kuch momentining birligi [ N·m ] hisoblanadi. Yuqoridagi tushunchani 
mustahkamlash uchun quyidagi misolni koʻraylik.
Misol :
Radiuslari R = 0,3 m va r = 0,2 m boʻlgan gʻildirakga ikkita 
kuch P
1
= 8 N va P
2
= 10 N ta’sir etsa, uning qaysi tomonga aylanishini 
aniqlang.

---

41 
2.10 -shakl. 
Yechish: 
A nuqtaga nisbatan momentlarni hisoblaymiz 
M
A
( P
1
)
= +P
1
·R = +8·0,3 = +2,4 
N/m, 

M
A
( P
2
)
= -P
2
·r = -10·0,2 = -2 
N/m. 
Demak, 2-yuk 1-yukdan ogʻir boʻlishiga qaramay, gʻildirak soat mili aylanishiga 
teskari tomonga aylanar ekan.
Agar kuchning ta’sir chizigʻi moment olinayotgan A nuqtadan -
moment 
markazidan 
oʻtsa, kuch yelkasi nolga teng va kuchning momenti ham nolga teng 
boʻlishi mumkin ( 2.11-shakl,a,b), ya’ni
M
A
( ) = F·0 = 0. 
a)
b)
2.11-shakl. 
2. Juft kuch. 
Mashina va mexanizmlarda biror gʻildirakni aylantirish 
uchun bitta emas, balki ikkita kuchlar qoʻyiladi. Bunung sababi, ish unumini 
oshirish uchun. Masalan, avtomobil rulini, velosiped charxini va tasmali 
uzatmalarda miqdorlari teng, yoʻnalishlari qarama-qarshi boʻlgan ikkita kuchlar 
ishlatiladi. Mexanikada bunday kuchlar