O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

2-masala (horijiy adabiyotdan olindi [2]):
Тoʻrt zvenoli mexanizm AB va 
CD krivoship, AC-shatundan iborat. Agar AB krivoship qoʻzgʻalmas A oʻq 
atrofida 

AB
=2 rad/sek burchakli tezlik bilan va 
AB
=4 rad/sek
2
burchakli tezlanish 
bilan aylanma harakat qilsa, oʻlchamlarini AB=200mm, BC=450mm, CD=100mm 
va 
hisoblab, B va C nuqtalarning tezligi va tezlanishini, 
hamda BC va CD zvenolarning burchakli tezligi hamda burchakli tezlanishlari 
aniqlansin(3.42-shakl). 
3.42-shakl. 
Yechish: 
1) Tezliklar oniy markazi yordamida B, C nuqtalarning 
tezliklarini va BC, CD zvenolarning burchakli tezliklarini aniqlaymiz: 
= AB
m/s. 
va
tezliklar AB va CD zvenolarga perpendikulyar yoʻnalgan, shuning 
uchun ular oʻzaro parallel, demak AB zvenoning tezliklar oniy markazi 
da 
boʻlar ekan(3.43-shakl,a). Bundan
= 
m/s, va
= 0 . 

---

153 
a)
b) 
3.43-shakl. 
2) B nuqtani qutb deb olib, C nuqtaning tezlanishini quyidagi vektor 
tenglikdan aniqlanadi(3.43-shakl,b): 
, (1) 
B va C nuqtalar aylanma harakat qilgani uchun
= 
+ 
, va
= 
+ 
. (2) 
BC shatunning B qutb atrofidagi aylanma harakati tezlanishi esa, 
= 
+ 
. (3) 
(2) va (3) tengliklarni (1) ga qoyib, 
+ 
= 
+ 
+ 
+ 
. (4) 
Yuqoridagi tenglikda
= 
= 1,6 m/
; (5) 
= CD
, (6) 
= 
m/
; (7) 
= AB
= 0,2
= 0,8 m/
; (8)
= 0,45
= 0; (9)
= BC
. (10) 
C 
D 
у 
A 
A 
B 
B 
C 
D 
х 

---

154 
(4) vektor tenglikni Cxy oʻqlariga proyeksiyalab, 2 ta noma’lum- 
va 
larni aniqlash mumkin: 
Cx:
; 
Cy:
; 
son qiymatlarini qoyib,
1,6 0,5 0,866
= 0,8 0,5 
0,8 0,866 + 0 ; 
1,6 0,866 
= 0,8 0,866 
0,8 0,5 
. 
demak
= 2,186 m/
;
= 2,77 m/
, 
bundan
/ CD = 2,186 / 0,1 = 21,86 
; 
/ CB = 2,77 / 0,45 = 6,16 
. 
Manfiy ishoralar 
va
larning haqiqiy 
yoʻnalishlari
(3.43-
shakl,b
) dagi 
yoʻnalishga
teskari ekanligini bildiradi. 
3) Tezlanishlar planini chizish uchun tezlanishlar masshtabi tanlanadi: 
= 
= 
= 0,1 m/sm
(4) vektor tenglamadagi 6 ta 
qoʻshiluvchidan
son qiymati aniq 
boʻlganlarini
(5,7,8,9) parallel chizib, noma’lumlari 
ni esa 
ga 
perpendikulyar 1-shtrix chiziq chiqarib, va 
ni esa CB ga perpendikulyar 2-
shtrix chiziq chiqarib, ularning kesishish nuqtasidan topiladi: ac = 21,8 sm 
va acd = 27,7 sm, ularni masshtabga koʻpaytirib,
=
ac
= 21,8
= 2,18 
m/
, 
=
acd
= 27,7
= 2,77 
m/

---

155 
3.44-shakl.