O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

3-masala: 
Radiusi R=0,066 m bo‘lgan, ip o‘ralgan tsilindr pastga
tushadi. Agar berilgan paytda uning markazi v
C
=0,66 m/sek tezlikka va 
a
C 
=6,6m/sek
2
tezlanishga ega bo‘lsa, C markazdan tezlanishlar oniy 
markazigacha bo‘lgan masofani toping. 
3.45-shakl. 
21,8 sm 
p 
ac
n 
abn 
ab
16 sm 
8 sm 
8 sm 
acd
ac
27,7 sm 
1 
2 

---

156 
Yechish: 
Tsilindrning burchakli tezligi 
va burchakli tezlanishi ni 
hisoblash uchun uning tezliklar oniy markazi P ni aniqlaymiz( 3.46-shakl): 
3.46-shakl. 
U holda = 
=
= 10 rad/sek, 
= 
= 100 rad/
, 
bundan
tg = 
demak = 45 ekan (3.46-shakl). C nuqtadan tezlanishlar oniy markazi Q gacha 
boʻlgan masofani hisoblaymiz: 
CQ = 
3.2.4. Qattiq jismning qoʻzgʻalmas nuqta atrofidagi aylanma harakati. 
 
А. 
HARAKAT QONUNI. 
Harakati davomida jismning bitta nuqtasi 
qoʻzgʻalmay qolsa, bunday harakat 
qoʻzgʻalmas nuqta atrofidagi aylanma 
harakati 
deyiladi. Masalan bolalar oʻyinchogʻi “pildiroq”, konusning tekislikdagi 
aylanma harakati (3.47-shakl,a), ikki yoqlama konusning konus atrofidagi 
aylanishi (3.47-shakl,b) va tishli gʻildirakning konussimon harakati qoʻzgʻalmas 
nuqta atrofidagi aylanma harakatiga misol boʻladi.
 
P 

---

157 
a)
b)
d)
3.47-shakl. 
Qattiq jismning qoʻzgʻalmas nuqta atrofidagi aylanma harakatini oʻrganish 
osmon jismlarining harakatini, uchish apparatlarini loyihalash va mashina-
mexanizmlarning ba’zi bir qismlarining harakatini tadqiq qilishda muhim 
ahamiyatga ega. Qattiq jismning qoʻzgʻalmas nuqta atrofidagi aylanma harakatini 
nemis millatiga mansub, Peterburg akademiyasida ishlagan olim Eyler
12
tekshirgan. 
Buning uchun qoʻzgʻalmas Ox
1
y
1
z
1
va qoʻzgʻaluvchan Oxyz oʻqlari olinib, 
3 ta burchaklar , va ga nisbatan aylanma harakat tenglamalari tuziladi (3.48-
shakl). 
3.48-shakl. 

---

158 
Oxy tekisligi bilan Ox
1
y
1 
-tekiligining kesishgan chizigʻi-OK