O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov makroiqtisodiy siyosat

 
Nazorat va muhokama uchun savollar: 
1.
O‘zbekistonda qabul qilingan davlat dasturlarining vazifalari nimalardan 
iborat?
2.
Dasturlarning qanday turlari mavjud? 
3.
Joriy dasturlar nima? 
4.
Favquloddagi dasturlar nima? 
5.
Iqtisodiy dasturlash subyektlari kimlar? 
6.
Qabul qilingan 2015-2019-yillarga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturlarning 
mohiyati nimalardan iborat?

---

157 
9-BOB. INVESTITSIYA SIYOSATI VA INVESTITSIYA FAOLIYATINI 
TARTIBGA SOLISH 
9.1
 
. Davlatning investitsiya munosabatlarni tartibga solishi 
Mamlakat, biron-bir iqtisodiy subyektning faoliyatini kengaytirish zamonaviy 
innovatsion texnika va texnologiyalar bilan ta’minlash investitsion sarflar orqali 
amalga oshiriladi. Mazmunan va mohiyat jihatdan investitsiyalar kapitalni 
belgilangan davrga bog‘lanishini ya’ni band etilishini moddiy va nomoddiy 
aktivlarga ega bo‘lish uchun ularni safarbar etilishini anglatadi.
Investitsiyalar yoki kapital qo‘yilmalar – bu, hali buyumlashmagan, lekin ishlab 
chiqarish vositalariga qo‘yilgan kapitaldir. O‘zining moliyaviy shakliga ko‘ra, ular 
foyda olish maqsadida xo‘jalik faoliyatiga qo‘yilgan aktivlar hisoblansa, iqtisodiy 
mohiyatiga ko‘ra investitsiyalar yangi korxonalar qurish, uzoq muddat xizmat 
ko‘rsatuvchi mashina va asbob-uskunalarni yakuniy sotib olishga hamda shu bilan 
bog‘liq bo‘lgan aylanma kapitalning o‘zgarishiga ketgan xarajatlardir. Shuningdek 
investitsilar tarkibiga uy-joy qurilishiga ketgan xarajatlar ham kiritiladi.
Investitsiyalarning turli guruhlash mumkin. Makroiqtisodiy tahlilda eng ko‘p 
duch kelinadigan guruhlashda investitsiyalar investitsiyalash obyektiga ko‘ra uch 
turga bo‘linadi. 
1. Ishlab chiqarish investitsiyalari; 
2. Tovar-moddiy zaxiralariga investitsiya; 
3. Uy-joy qurilishiga investitsiya. 
Investitsiyalarning o‘sish sur’atlari ko‘p omillarga bog‘liq. Avvalambor 
investitsiyalar xajmi olingan daromadni iste’mol va jamg‘armaga taqsimlanishiga 
bog‘liq. Aholini o‘rtacha daromadi past bo‘lgan holda ularning asosiy qismi (70-
80foiz) iste’molga sarflanadi. Aholi daromadlarini o‘sib borishi jamg‘arishga 
yuboriladigan qismi ortib borishiga sabab bo‘ladi. Umumiy daromadda jamg‘arish 
ulushining ortib borishi investitsiyalar hajmini o‘sishiga olib keladi, va aksincha. 
Ammo bu shart aholini davlatga ishonchi yuqori bo‘lganda, davlat fuqarolarning 
investitsion faolligini ta’minlaganda va kafolatlanganda bajariladi. Investitsiyalar 

---

158 
hajmiga kutilayotgan daromad normasi ham ta’sir ko‘rsatadi, chunki ko‘rilayotgan 
foyda investitsiyalashga undaydi. Kutilayotgan foyda normasi qanchalik yuqori 
bo‘lsa, investitsiyalash hajmi shunchalik yuqori bo‘ladi, va aksincha. 
Investitsiyalar xajmiga ssuda foizi stavkasi katta ta’sir ko‘rsatadi, chunki 
investitsiyalash jarayonida qarzga olingan mablag‘lardan ham foydalaniladi. Agar 
kutilayotgan sof foyda normasi o‘rtacha ssuda foizi stavkasidan yuqori bo‘lsa bu 
qo‘yilmalar investor uchun daromadlidir. Shuning uchun o‘rtacha foiz stavkasini 
o‘sishi investitsiyalash jarayonini susayishiga olib keladi. 
Investitsiyalar hajmiga kutilayotgan inflatsiya sur’atlari ham o‘z ta’sirini 
o‘tkazadi. Bu ko‘rsatkich qanchalik yuqori bo‘lsa investorning kelajakdagi foydasi 
shunchalik qadrsizlanadi va investitsiyalarni rag‘batlantiruvchi omillar qisqarib 
boradi.
Makroiqtisodiy tahlilda investitsiyalar dinamikasini belgilovchi omil sifatida 
real foiz stavkasi qaraladi. Real foiz stavkasi ortishi bilan investitsiyalar hajmi 
kamayishini kuzatishimiz mumkin. Chunki investorlar uchun qarz bahosi ortib, ular 
ko‘rsatadigan foyda normasini pasaytirib qo‘yadi. 
Avtonom investitsiyalarning grafigi investitsiyalar hajmi foiz stavkasi 
dinamikasiga teskari proporsional tarzda o‘zgarishini ko‘rsatadi.
Avtonom invstitsiya funksiyasi quyidagi ko‘rinishga ega: