O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

 
TILLARNING MORFOLOGIK (TIPOLOGIK) TASNIFI 
 
Jahon tilshunosligida salkam ikki asr mobaynida barcha tillarni 
grammatik xususiyatlariga ko'ra tasnif qilish uchun harakat qilinmoqda. Xatto 
tillarning kelib chiqishiga ko'ra (geneologik) tasnifda xam ba'zi munozarali 
masalalar mavjud. 
Tillarning grammatik, aniqrogi, morfologik yoki tipologik tasnifi asosida 
ularning grammatik strukturasidagi o'xshashliklar aniqlanadi. "Tip" tushunchasi 
bilan bog'langan "tipologiya" atamasi ham guruhlarga yoki sinflarga ajratish 
ma'nosini ifodalaydi. 
Tillarning tipologik tasnifini birinchi bo'lib nemis olimlari aka-uka 
Shlegellar taklif etgan. Keyincha u XIX asr oxirida boshqa nemis olimi V. fon 

---

- 139 - 
Gumboldt tomonidan tuzatilgan. U asosan uch belgiga e'tibor bergan: 1) 
ma'noga aloqador usullarga, 2) gap tuzilishiga, 3) tovush shakliga. Gumboldt 
ana shu belgilariga ko'ra tillarni to'rt guruhga ajratadi: 1) izolirlashgan, 2) 
agglyutinativ. 3) flektiv, 4) inkorporativ tillar. Keyincha bu tasnifga A.Shleyxer, 
F.F.Fortunatov kabi olimlar o'zgarishlar kiritdilar. A.Shleyxer inkorporativ tillar 
borligini tan olmadi. F.F.Fortunatov esa, so'zning morfologik tarkibiga asosiy 
e'tiborini qaratdi. Tillarning morfologik tasnifiga ko'ra izolirlashgan, 
agglyutinativ, flektiv, inkorporativ yeki polisintetik tillar farqlanadi. Ularning 
har biriga qisqa izoh beramiz. 
O’zakli (Izolirlashgan) tillarda ba’zan amorf tillar deyiladi (lotincha 
“amorphous” –shaklsiz) so'zlar va ularning shakli boshqa so'zlarga va gapga 
bog'liq bo'lmay, so'zlar o'zgarmay qoladi. Bunday tillarga xitoy, aniqrog'i, 
qadimgi xitoy, vetnam, indonez, ba'zi malaya-polineziy va G'arbiy Afrika tillari 
kiradi. Izolirlashgan tillarda affikslar qo'llanmaydi. Lekin hozirgi xitoy tilida 
ba'zan affikslarni qo'llash hollari uchraydi.