O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

O‘zini tekshirish uchun savollar 
 
1. Sog‗lik hayotning asosiy boyligi sifatida. 
2. Sog‗lom turmush tarzi nima? 
3. Insonning jismoniy holatiga ta'sir qiluvchi asosiy omillar. 
4. Sog‗likning asosiy tarkibiy qismlarini ayting.
5. Irsiyat va uning salomatlik va kasallanishga ta'siri
6. Atrof muhitning sog‗likka ta'siri. Sog‗likka shaxsning madniy 
rivojlanishining ta'siri.
11-Mavzu . Deviant axloq va ijtimoiy xizmat
1. Deviant (farqli) axloq. Delikvent axloq. Deviant axloqning ijtimoiy 
nazariyadari va tipologik konsepsiyasi. R. Mertona deviatsiyasi tipologiyasi .
2. Ularni bartaraf etishning deviatsiyaviy sabablari. Deviant xulq turlari
1. Jamiyat doimo inson axloqining nomaqbul shakllarini yo‗qotishga 
urinadi. Nomaqbul axloq sifatida daholik va qotillik, dangasalik va mehnatsevarlik, 
kambag‗allik va boylik deyarli teng darajada ko‗riladi. O‗rtacha me'yorlardan ham 
ijobiy ham salbiy farqlar jamiyat barqarorligiga salbiy ta'sir qiladi.
Deviant, me'yorlardan farqlik, axloq insoniy harakatning keng doirasini 
qamrab oladi. Chetlanish darajasi, shuningdek me'yorlarning buzilish xususiyatiga 
ko‗ra ularni uchta darajaga ajratish mumkin:

Axloq va etiketdan katta bo‗lmagan darajada chetga chiqish, shaxsiy 
deviant.

Xuquqiy me'yorlarning buzilishi, jinoiy javobgarlik uchun yetarli 
miqdorda bo‗lmasa sotsiologiyada delikvent axloq deb yuritiladi.

Jinoyat yoki kriminal xulq deb ataluvchi jinoiy huquq me'yorlarining 
jiddiy buzilishi.

---

228 
Shunday qilib, jamiyat fikricha ma'qullanmaydigan axloq deviant axloq 
deyiladi. Deviant axloqning asosiy shakllariga Ya.I. Gilinskiy va V.S. Afanasev
fikricha quiydagilar kiradi:

Ichkilikbozlik va alkogolizm;

giyohvandlik;

jinoyatchilik;

O‗z joniga qasd qilish;

fohishalik; 

Gomoseksualizm 
75
.
Ba'zan bularga qimor o‗yinlari, ruhiy buzilishlar. Shuningdek jinoiy ishlar 
kiradi. Farq qiluvchi axloqning barcha ko‗p shakllarini uchta guruhga bo‗lish 
mumkin: xususiy deviant, delinkvent va kriminal (jinoiy). 
Bugungi kunda tadqiqotlar orasida deviant axloq muammosiga katta e'tibor 
qaratilmoqda. Tafovutlarni ilmiy o‗rganish kriminologiya, psixopatologiya, 
sotsiologiya, ijtimoiy xizmat, pedagogikada amalga oshirilmoqda.
76
. Tafovutlarni 
o‗rganish o‗zining tarixiga ega. Platon ham inson axloqidagi turli ko‗rinishlarni 
tushuntirib o‗tadi.
Rossiyada deviant axloqni madniy jihatini asoschisi Ya.I.Gilinskiy 
muomalag deviant axloq tushunchasini kiritdi, bugungi kunda u farq qiluvchi 
axloq atamasi bilan teng qo‗llanilmoqda.
Xorijiy tadqiqoqchilar , E.Dyurkgeym, Klages, R.Merton, N.Smelzer, 
Shibutani, Shuessler va boshqalar deviantlikning kutilayotgan ijtimoiy me'yorlarga 
mosligi yoki mos emasligini aniqladilar. Deviant shunday axloqki mazkur 
jamiyatning ijtimoiy kutadigan talablarini qondira olmaydi.