O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Suitsid axloq. Suitsid – bu o‗z hayotidan ongli voz kechish va o‗zini 
o‗ldirishga urinishdir.
Bunday axloq o‗smirlar o‗rtasida tez-tez uchrab, bunga sabab hayotiy 
tajribaning yo‗qligi va hayotiy yo‗nalishni to‗g‗ri belgilamaslikdir. Bundan 
tashqari muhim sabablari ham mavjud. Ular quyidagilar: 

Atrofidagi yaqinlari orasidan eng sevimli insonini yo‗qotish; 
• O‗z qadridan xafa bo‗lish; 
• To‗satdan qattiq charchash; 
• Alkogol, psixotrop moddalar iste'mol qilish natijasida shaxsiy himoya 
mexanizmlarining buzilishi; 
• toksikomaniya va narkomaniya; 
• nufuzli odam bilan o‗zini tenglashtirish; 
inson o‗z xulqi ustidan nazoratni yo‗qotgan vaqtdagi o‗tkir agressiya 
holati.
82
.
Jinsiy kasalliklar asosisdagi deviant axloq..Zamonaviy seksopatoloiya 
shaxsiy jinsiy axloqida patologik va boshqa tafovutlarni ajratadi. Patologik 
deviatsiya jinsiy buzilish shaklida tibbiyot va psixiatriyaning tadqiqot predmeti 
bo‗ladi. Nopatologik deviant me'yor doirasidagi tafovut bo‗lib, ijtimoiy-psixologik 
tadqiqotlarning predmeti bo‗ladi.
Jinsiy deviatsiya quyidagi asosiy guruhlarga bo‗linadi: 
• jinsiy qoniqish ob'ektiga munosabatdagi tafovut (zoofiliya); 
• jinsiy ehtirosni amalga oshirish usulidagi tafovut (sadizm, mazoxizm i.); 
82
П.Д. Павленок. Ижтимоий хизмат асослари. – М.,1998. – С. 274. 

---

234 
• o‗z jinsidagi shaxslarga yoki yaqinlarga jinsiy ehtiros shaklidagi tafovut 
(gomoseksualizm, lezbilik, yaqin qarindoshlarning jinsiy yaqinligi); 
• jinsiy o‗zini anglashning buzilishi bilan bog‗liq tafovut (transeksualizm); 
• jinsiy axloq stereotiplari o‗zgarishi bilan bog‗liq tafovut (maskulinlik). 
Narkomaniya – bu narkotiklarga jismoniy va ruhiy qaramlikda aks etadigan 
kasallik bo‗lib, bosqichma-bosqich organizmning jismoniy va ruhiy buzilishiga 
olib keladi.
Narkomaniya ijtimoiy oqibatlarga ega. Jinoiy elementlar uchun bu pul 
topishning oson yo‗lidir. Narkotiklar iste'moli o‗limning ko‗payishiga, ayniqsa 
yoshlar orasida somatik va ruhiy kasalliklar ko‗payishiga sabab bo‗ladi.
Narkomaniya asosida jinoyat turib, narkoman uni olish uchun har qanday 
jinoyatga tayyor bo‗ladi. Narkotiklar xarid qilish bir qator jinoyatlar o‗g‗rilik, 
firibgarlikning o‗sishiga olib keladi. Narkotiklar avlodlarga ta'sir qiladi. Bolalar 
jiddiy jismoniy va ruhiy kasallkilar bilan tug‗ilib, oilalar buzilishiga sabab bo‗ladi.
Narkomaniya sabablari etnologiyasida narkoman shaxsi katta o‗rinni 
egallaydi. U demografik, yosh va ijtimoiy-tibbiy jihatlarga ega. Narkomanlar 
orasida erkaklar ko‗proq. Narkotiklarning asosiy iste'molchilari 12-15 oralig‗idagi 
yoshlardir.
83 
. 
Narkomaniya – yoshlar kasalligi. U insonni jamiyatdagi me'yoriy hayotdan 
chetga chiqaradi. Aynan shu narsa mamlakat kelajagiga xavf tug‗diradi. Butun 
dunyoda 30 yoshgacha bo‗lgan shaxslar narkotik iste'molchilaring katta qismini 
tashkil qiladi. Bu yoshda narkomaniya o‗sib boryapti. Narkotiklarning 
qo‗shilishning o‗rtacha yoshi 13 ni tashkil qilyapti.
Narkomaniyaning turli shakldaligi toksikomaniya deb yuritiladi. Ken 
tarqalgan narkotik moddalarga quyidagilar kiradi: 
• Morfiy geroin – alkoloyd opium; 
• Uyqu dorilar ,; 
• Gashish (anasha, marixuana); 
83
Маркова Н.Е. Культуринтервенция// /
http://www.narkotiki.ru/research_5375.html
 

---

235 
• Asab tizimiga ta'sir qiluvchi moddalar. 
• Kokain – koka o‗simligi alkoloydi. 
• Narkomaniya va toksikomaniyaning motivlari quyidagilar: 
• Narkotik modda ta'sirida hayotdan rohatlanish; 
• Ma'lum guruhga kirish maqsadida sinab ko‗rish; 
• Atrofdagilar bilan munosabatlarda dushmanlarcha kayfiyat; 
• To‗liq zaiflashish tuyg‗usiga erishish;. 
Narkomaniya uchun sinov asosi mikro muhit sanaladi. Oila va ko‗cha muhiti 
katta ahamiyatga ega. Maktab, Ko‗cha,ishda hyech bo‗lmaganda bitta narkoman 
paydo bo‗lsa u atrofdagilarga salbiy ta'sir qiladi. Dastlab narkotiklar bepul, 
keyinchalik qarzga va pulga beriladi.
Shunday qilib har bir jamiyatda ijtimoiy tafovutlarning u yoki bu shakllari 
mavjud. Bugungi kundagi eng dolzarb muammolar har bir mamlakat xavfsizligi 
uchun jiddiy xavf bo‗lgan narkotiklar ishlab chiqarish, sotish va tarqatishdir.
Narkomaniya o‗tkair ijtimoiy oqibatlarga ega bo‗lib, huquqbuzarlkilar 
miqdori oshishi, insonlar ayniqsa yoshlarning jismoniy va axloqiy sog‗ligiga ta'sir 
ko‗rsatadi. Ayanan voyaga yetmaganlar, bolalar va o‗smirlar yuqorida keltirilgan 
salbiy ta'sirlarga tez tuzib qoladilar.