O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ko‘chib 
kelganlar (settlmentlar) harakati ijtimoiy islohotlar uchun 
qatnashgan. Bu harakatning asosiy g‗oyasi atrofdagi nosog‗lom muhit va uni 
o‗zgartirish zaruriyati, kambag‗al va nochor insonlarni bu holatdan chiqarish 
uchun harakatdir. Ish amerika dahalarida amalga oshirilib, bu harakat asoschilari 
Djeyn Adams va Elen Star g‗oyalari asosida ko‗ngillilar kambag‗allar dahalariga 
kelishgan va yordamga muhtoj insonlar bilan qo‗shni yashashgan. Agar xayriya 
tashkilotlari ularga yordam so‗rab murojaat qilgan insonlar hayotini o‗rganish 
bilan shug‗ullangan bo‗lsa, settlmentlar harakati vakillari asosan ta'lim faoliyati, 
kasbga yo‗naltirish bilan band bo‗lishgan. Ulardan eng mashhuri 1899-yilda 
tuzilgan Chikagodagi Xall-Xaus emigrantlar uyi edi. U 19 millat vakillariga xizmat 
qilib, ishlovchi qizlarga turar-joy bergan, bolalar uchun kunduzgi yaslilar, muzey, 
klub, kichik teatr bor edi. Amerikalik olimlarning fikricha settlmentlar harakati 
guruhli ijtimoiy ishning boshlanishiga xizmat qildi. 
Nochorlarga va omadsiz shaxslarga yordam ko‗rsatish kabi bir xil ish bilan 
shug‗ullangan xayriya tashkilotlari va settlmentlar turli ishlash uslublaridan 
foydalanishdi. Ammo faoliyatning turlichaligiga qaramasdan xayriya tashkilolari 
a'zolari va ko‗chib keluvchilar harakati vakillari ma'lum doirada hamkorlik 
qilishdi. Masalan settlment xodimlari xayriya tashkilotlari dasturlarida do‗stona 
mehmon vazifasini bajarishgan. 

---

36 
Ijtimoiy ishning kasb sifatida boshlanishi xayriya tashkilotlari o‗z vasiylari 
bilan tizimli ishlash modelini izlay boshlagan vaqtda sodir bo‗ldi.
Emigrantlar, uchun uylar, xayriya tashkilotlari, pansionatlar ijtimoiy 
o‗zgarishlarni ta'minlovchi shaxslarni tayyorlash maktabi bo‗lib. So‗nggi o‗n yilda 
ijtimoiy islohotlar va ijtimoiy ish sohasidagi birinchi navbatdagi vazifa bo‗ldi. 
O‗zining nomiga qaramasdan xayriya tashkilotlari katta ko‗lamda yordam 
ko‗rsatish foydadan ko‗ra zarar olib keladi deb hisoblaganlar. Shuning uchun ular 
nochrlikning sababini bartaraf etish uchun vosita topishga harakat qilganlar. Ular 
ilmiy uslublar jamiyatdagi nochorlik kabi kasallikni davolaydi deb hisoblashgan. 
Xayriya jamiyati a'zolarining dalil va nazariyalar bo‗yicha bilimlarining katta 
qismi ishchi uchun og‗ir va qiyin bo‗lmagan hayotni ta'minlashda adolatga erishish 
bo‗yicha kuchli istakning borligi bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, ular 
insonning yashashi va qadr-qimmati, dam olish va qariganda ijtimoiy ta'minot 
huquqlarini ko‗rsatib o‗tadilar. Bu ilmiy xayriya yoki ilmiy filantropiya deb 
nomlanuvchi g‗oyalar xayriya yetakchilarining o‗z konsepsiyalari hisoblanadi.
Ilmiy xayriya AQSh mustaqillik deklaratsiyasida shakllangan liberalizm 
siyosiy falsafasidan kelib chiqqan. Ko‗pgina olimlar fikricha ―ilmiy‖ tushunchasi 
so‗nggi standartlar bo‗yicha tahlil qilinganda ancha oddiy darajada. Saxovat 
faoliyati yetakchilari qayd etadilarki ko‗rsatilayotgan yordam aniq vaziyatga mos 
bo‗lishi va yordam aniq maqsad va kutilayotgan natija bilan muvofiq kelishi kerak.
Kasbiy ijtimoiy xizmat- tadqiqotchilar fikricha 19-asr oxirida ilmiy xayriya 
va ilmiy filantropiya targ‗ibotchilari harakatidan boshlandi. Xayriya faoliyatining 
yetakchilari turli tashkilot va dasturlar siyosatini, shuningdek ularni boshqarish 
tizimi, mahalliy jamoat va xususiy agentliklar, shtatlar tashkilotlarini tanqidiy 
tahlil qilishdi. Ilmiy filantropiya konsepsiyasining ko‗pgina himoyachilari 
ma'lumotga ega va halol mutaxassislar bo‗lib, saxovat tushunchasining mohiyati va 
natijalari ham shunga monanad bo‗ldi.
19-asrdagi ijtimoiy o‗zgarishlar va xayriya faoliyatining ustunligi 
professional ta'lim tizimini tashkil qilish, shifokor, o‗qituvchi, ruhoniy tayyorlash 
kabi mazkur soha xodimlarini tayyorlashning boshlanishiga olib keldi. Ixtiyoriy 

---

37 
faoliyat sifatidagi yordam berish g‗oyasi muhtojlarga yordam berish tizimi 
sifatidagi ijtimoiy ish g‗oyasiga o‗zgardi. 
Asr boshiga kelib bu yangi xizmatning mohiyati ixtiyoriy ko‗mak berishdan 
ilmiy filantropiyaga almashdi, kafolatlangan ish haqi va mos tayyorgarlik olish 
uchun ko‗ngilli xodim bo‗lishga kurash boshlandi. yevropada professional sohada 
yangi rivojlanayotgan faoliyat ijtimoiy tibbiyot sifatida tushuntirildi. Shimoliy 
Amerikada asr boshida ijtimoiy xizmat atamasi mavjud edi. 
3