O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

suv kichik
bo'lganda,
toshqinni esa 
suv ulug’ bo'lganda 
yoki 
suv kirganda 
deydi. Daryolar qo'shilgan, tutashgan 
joyni 
suv qotilishi 
deb ifodalaydi. 
Chashma - 
uncha kuchli bo'lmagan bosim ostidagi yer osti 
suvlarining yer betiga chiqqan joyi, buloq, 
garm chashma - 
issiq buloq. Asarda chashma 
ko'proq ishlatilgan bo'lsa - da, uning 
qaynar 
sinonimi ham bor. Yer osti suvlarining yer betiga 
sizib chiqqan joyi buloq deb ifodalanadi. Har ikki termin ham ―Boburnoma‖da keng qo'llanilgan. 
Mohixona 
(―mohi‖ - baliq) - baliq saqlanadigan joy, chuqur o‘yilgan yer. Suv oqib turadigan 
joydan chamasi 3 - 5 metrcha keladigan chuqur qazib, chiqish faqat bir tomondan (chiqish 
tomoniga chig' yasab qo'yiladi) qilib maxsus yasaladi. Mohixona, asosan, qish faslida baliq 
saqlash uchun quriladi. Bunday usulda baliq tutishni Bobur hech yerda uchratmaganligini aytadi. 
4. Tuproq, o'simlik va hayvonot olami bilan bog'liq xalq terminlari. 
Sho'r yer - 
qurg'oqchil
 
o'lkalardagi pastqam yerlarda minerallashgan yer osti suvlarining yer betiga chiqishi, 
―Boburnoma‖ da ―...Kobul va G‘azni purshar va sho'r yerlar edi...‖ deyiladi. Haqiqatdan ham 
arid zonada joylashgan Kobul va G‘azni atrofida sho'r yerlar ko'plab uchraydi. 
O’lang 
(ruschasi 
―polyana‖) - o'tloq yer, keng maydon. 
Yayloq - 
yaylov, ―...Farg'ona viloyatining girdo - gidri 
tog'larida yaxshi yayloqlari bor...‖. julg‘a - ko'klamzor, hindlar julg‘ani ―dun deydilar‖. 
To'qay 
termini ―Boburnoma‖da faqat bir joyda tilga olinadi. Bu terminni V.Radlov ―o'rmon‖ deb tarjima 
qilgan. Mo'g'ulcha va ko'pgina turkiy tillarda bu termin ―daryo bo'yidagi o'rmon, chakalakzor‖ 
deb izohlanadi‖. 
―Boburnoma‖da quyidagi o'simliklar tilga olingan: 
Tobulg‘u 
Panyola 
Anbula (hindi hurmo) 
Koju (qarag‘ay) 
Omila 
Amradpal (limon navi) 
Chilg‘o‘za (kedr) 
Xurma 
Amalbu (limon navi) 
Bolut (dub) 
Norgil 
Аmalbel (limon navi) 
Xanjak 
Limu (limon) 
Joman

---

Kila (banan) 
Sangtora (apelsin navi) 
Kamrak
Maxva (gulchikan) 
chanbariy (limon navi) 
Badxal (non daraxti) 
Kirni 
Mehrigiyo (―ayiq o‘ti‖) 
Karunda
Kadxil 
Nayshakar (shakarqa mish) 
Gula
Biyr 
Chirunchi
Tor (hurma navi) 
Turunj (sitron) 
Galgl limu 
Sadofal (limon navi) 
Bobur, uning ziddiyatli, sarguzashtlarga boy bo'lgan hayoti va ilmiy merosi sharqshunoslar 
tomonidan chuqur o'rganilmoqda. Uning ilmiy merosi - Sharq madaniyati va umuman jahon 
madaniyatiga qo'shilgan bebaho xazinalardan ekanligini butun dunyoda tan olingan. Mashhur 
sharqshunos olim S.P.Tolstov unga yuksak baho berib ―...Farg'onalik Zahiriddin Bobur - 
Sharqdagi Uyg'onish davrining eng atoqli siyosiy va madaniy arboblaridan biridir‖ degan edi. 
Hindistonning davlat arboblari va olimlari Bobur haqida ijobiy fikrdalar, chunki Bobur 
Hindistonni talab ketmay, odilona podsholik qildi, insonparvar, xalqparvar ekanligini isbotladi. 
Javoharlal Neru shunday yozadi: ―Bobur dilbar shaxs, uyg'onish davrining tipik hukmdori, mard 
va tadbirkor shaxs bo'lgan. U san'atni, adabiyotni sevgan, hayot nafosatidan lazzatlana bilgan... 
Boburning Hindistonga kelishi tufayli Hindistonda buyuk o'zgarishlar sodir bo'ldi, san'atda, 
hayotda, me'morchilikda va madaniyatning boshqa sohalarida yangicha taraqqiyot yuz berdi‖. 
―Boburnoma‖ dunyoning turli tillariga tarjima qilingan bo'lib, turli davrlarda asar ustida tadqiqot 
ishlari olib borilgan va ilmiy ishlar olib borilmoqda. 
Asarni tadqiq etishda yirik mamlakatlar (AQSH, Rossiya, Germaniya, Buyuk Britaniya, 
Fransiya, Turkiya, Pokiston, Afg'oniston, Italiya, Hinditson va boshqalar) olimlarining ishlari 
diqqatga sazovordir. Gollandiyada Vitsen (1705), Angliyada U.Erskin va J.Leyden (1826), 
R.Koldekot (1844), A.Beverij (1905), Talbot (1909) lar, Germaniyada YU.Klaprat (1810), 
A.Keyzer (1828), Frnasiyada Pave de Kurteyl (1871), B.Gramoye (1980, 1985), Rossiyada 
N.Ilminskiy (1857), Afg'onistonda Abdulaxay Xabibiy, Pokistonda Rashid Axtor Nodviy, 
Hindistonda Mirza Nasriddin Haydar (1924), Turkiyada R.Arat va N.Bayur (1943 - 1946) va 
boshqa olimlar ―Boburnoma‖ni ilmiy tadqiq etishga ulkan hissa qo'shdilar. 1980 - 1985 yillarda 
dunyoning eng nufuzli tashkilotlaridan biri - YUNESKO tashabbusi bilan ―Boburnoma‖ fransuz 
tilida bosib chiqarildi. 
―Boburnoma‖ni ilmiy tadqiq etishda o'zbekistonlik olimlarning ham xizmatlari kattadir. 
N.Ilminskiy (Qozon, 1857) va A.Beverij (London, 1905) lar tomonidan nashr etilgan asar 
nusxalariga asoslanib, 1948 - 1949 yillarda ―Boburnoma‖ning ikki qismdan iborat to'liq matni 
o'zbek tilida bosilib chiqdi. 
P.Shamsiyev va S.Mirzayevlar nashrga tayyorlagan ushbu asar nusxasi kiril asosidagi o'zbek 
alifbosida geografik nomlar va kishi ismlari ko'rsatkichi, lug'at va ba'zi bir qisqa izoh hamda 
tarjimalar bilan nashr etildi. Bu asar nusxasi 1960-yilga kelib, V.Zohidovning so'z boshisi bilan 
qayta nashr qilindi. Toshkentda ―Boburnoma‖ ning birinchi ruscha nashri 1958-yilda amalga 
oshirildi. 
M.Salye tarjimasiga asoslanib 1982-yili S.Azimjonova so'z boshisi va M.Xayrullayev tahriri 
ostida ―Boburnoma‖ rus tilida qayta nashr etildi. 
Tilshunos olim P.Shamsiyev o'zbek tilida nashr etilgan yuqoridagi asar nusxalariga asoslanib, 
ularda yo'l qo'yilgan ba'zi kamchiliklar, tarjima izohlarga qo'shimcha qilib, asarni 1989-yili qayta 
nashr etdi. Umuman, tilshunos olim P.Shamsiyevning ―Boburnoma‖ ustida olib borgan ishlari 
taxsinga loyiqdir. 

---

Boburshunos, tarixchi olima S.Azimjonovaning xizmatlarini ham alohida ta'kidlash lozim. 
Sharqshunoslardan A.Nosirov Bobur asarlarining to'la ro'yxati va Bobur haqida turli tillarda 
e'lon qilingan materiallarni to'plagan. 
Tilshunos olim X.Nazarova Bobur asarlarida uchraydigan va tushunilishi qiyin bo'lgan 
so'zlarning izohli lug'atini tuzdi. 
Boburshunoslar orasida xassos olim, atoqli geograf Hamidulla Hasanovni alohida ta'kidlab o'tish 
joizdir. H.Hasanov Boburnining hayoti va uning me'rosini chuqurroq o'rganish maqsadida Bobur 
izidan - Andijondan Hindistonga safar uyushtirdi. Boburning poyi qadami tekkan bir necha 
shaharlarda bo'ldi, bobokalonimiz tomonidan qurdirilgan ziyoratgohlarni hamda Boburning 
Kobuldagi qabrini borib ziyorat qildilar. Safardan ajoyib ma'lumotlar bilan qaytgan olim, 
keyinchalik Bobur va uning geografik merosi haqida risola yozdilar. Risoladagi Bobur 
merosining geografik jihatlari talqin qilingan va ―Boburnoma‖da tilga olingan yirik joylar 
xaritasi ishlangan. Ayrim joy nomlari va atamalarni izohlab bergan. Xullas, muallif 
―Boburnoma‖ning geografik jihatlarini to'la ochib bergan.