O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi fani bo’yicha

2. Yonilg’i tejamkorlik tavsifini hisoblash.
Dvigatelning samaradorli quvvati yo’l qarshiliklarini yengishga sarflanadi,
ya’ni avtomobil tekis harakat qilganda (j
a
=0) u quyidagicha bo’ladi:
N
e
=
(N
y
+
N
w
)
/h
ku
(10.4)
bu yerda: N
y
- yo’l qarshiligini yengishga sarflangan quvvat;
N
w
-shamol qarshiligini yengishga sarflangan quvvat;
h
ku-
kuch uzatma mexanizmlardagi qarshiliklarni e’tiborga oluvchi
umumiy koeffitsient.
Ifoda (10.4)ni (10.1) ifodaga qo’yib qo’yidagi tenglamani hosil qilamiz:
(
)
ку
ё
ку
e
ё
e
ё
ё
N
N
g
N
g
N
g
G
h
h
w
×
+
×
=
×
×
=
×
=
Y
1000
1000
1000
, kg
/soat
(10.5)
G
yo
ning o’rniga qiymatini (10.2) ifodaga qo’yib quyidagi tenglamani hosil
qilamiz:
(
)
a
w
h
r
V
N
N
g
Q
ку
ё
ё
s
×
×
×
+
×
=
Y
36
, l
/100 km
(10.6)

---

198
Dvigatelning solishtirma yonilg’i g

yo
sarfi har doim bir xilda bo’lmaydi,
chunki, tashqi yuklanishga qarab tirsakli valning aylanishlar soni va dvigatelning
quvvati ham o’zgarib turadi, shu sababli dvigatelning solishtirma yonilg’i sarfi
quyidagicha aniqlanadi:
g
yo
=
K
n
·K
N
··g
yoN
;
(10.7)
bu yerda: K
n
-tirsakli valning aylanishalr sonidan foydalanish koeffitsienti,
uning qiymati quyidagicha aniqlanadi:
K
n
=
n
x
/
n
N
(10.8)
n
x
-tirsakli valning istalgan aylanishlar soni;
n
N
-tirsakli valning eng katta quvvatdagi aylanishlar soni;
k
N
-dvigatel quvvatidan foylanish koeffitsienti, qiymati quyidagicha:
e
N
N
N
N
К
w
+
=
Y
(10.9)
G
yoN
-eng katta quvvatdagi solishtirma yonilg’i sarfi (5.7)ni (5.6) ga qo’yib 100
km masofani bosib o’tishga sarflanadigan yonilg’i miqdorini quyidagi tenglama
bilan aniqlanadi:
(
)
a
ку
ё
ёN
N
n
s
V
N
N
g
g
g
Q
×
×
×
+
×
×
=
Y
h
r
w
36
, l
/100 km;
(10.10)
Aylanishlar soni n va quvvat N dan foydalanish darajasi bo’yicha K
n
va K
N
-
koeffitsientlarning qiymatlari 10.1-jadvalda keltirilgan.
10.1-jadval
n va N darajalar bo’yicha
Dvigatel turlari
0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
Karbyuratorli,K
N
2,11 1,67 1,33 1,22 1,11 1,06 1,0 1,06 1,11
Dizel, K
N
1,56 1,38 1,25 1,12 1,09 1,06 1,0 1,06 1,25
K
N
1,15 1,09 1,04 1,02 1,01 1,0 1,01 1,02 1,04
(10.10) ifodadan ko’rinib turibdiki, avtomobilning yonilg’i tejamkorligi
dvigatelning ishlash maromiga, avtomobil tezligi va yo’l sharoitiga bog’liq ekan.
N
y
-yo’l qarshiligini yengishga sarflangan quvvat quyidagicha aniqlanadi:
1000
a
V
P
N
×
=
Y
Y
, kBt;
R
y
-yo’lning qarshilik kuchi,u quyidagicha aniqlanadi;
R
y
=
g·G
a
·
j
, H

---

199
g

=9.81 m/s
2
-erkin tushish tezlanishi,
G
a
-avtomobilning to’la og’irligi, N.
j
-yo’lning umumiy qarshilik koeffitsienti,
j
=0,058.
N
w
-havo qarshiligini yengishga sarflangan quvvat, u quyidagicha aniqlanadi:
(
)
1000
max
a
w
w
V
P
N
×
=
,kVt;
R
W
-havoning qarshilik kuchi
R
W
=
K·F·(0,277·V
amax
), kVt
Avtomobillarning 100 km masofani bosib o’tish uchun yonilg’i sarfi
me’yorlari 10.2-jadvalda keltirilgan.
10.2-jadval
Avtomobil nusxasi
100 km masofaga
yonilg’i sarfi me’yori, l.
GAZ-53A
24
ZIL-130
29
KamAZ-5320
26
VAZ-“Jiguli”
7,4
Tiko
4,3
Damas
8,0
Neksiya
7,2