O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

fanini o‘qitishning asosiy 
maqsadi:
o‘quvchilarda tabiiy jarayon va hodisalar, tabiiy boyliklardan oqilona 
foydalanish, tabiatni muhofaza qilish va uni asrash haqida tushunchalarni 
shakllantirish, tahliliy fikrlashga o‘rgatish, olgan nazariy bilimlarini amalda 
qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantirishdan iborat.
Tabiiy geografiya boshlang‘ich kursi 
fanini o‘qitishning asosiy vazifalari: 

---

61 
-
Geografiya fani va uning rivojlanishi, Yer sayyorasi, joy plani va geografik 
haritalar, geografik qobiqlar, inson va tabiat haqidagi tizimli va majmuali 
bilimlarni tarkib toptirish; 
-
joy nomlari va geografik atamalarni to‘g‘ri qo‘llash ko‘nikmalarini 
shakllantirish; 
-
hozirgi zamon jamiyat va tabiat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning 
mohiyati va xususiyatlari to‘g‘risida tasavvur hosil qilish, yosh avlodning ekologik 
madaniyatini, milliy boyliklarga nisbatan tejamkorlik munosabatini o‘stirish; 
-
turli axborot manbalaridan foydalangan holda, tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy 
obyekt hamda hodisalarni tavsiflash, geografik haritalar, statistik va grafik tavsiflar 
bilan ishlashning amaliy ko‘nikmalarni tarkib toptirish; 
-
geografik bilimlar asosida o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash doirasini 
kengaytirish; 
-
o‘quvchilarni Vatanga mahabbat, milliy iftihor, fuqarolik mas’uliyati ruhida 
tarbiyalash. 
Geografiya o‘quv fanini o‘rganishning birinchi davri 1- va 2-sinflarda Yer, 
Quyosh, ob-havo, fasllar, Yer yuzasining tuzilishi, tabiatni muhofaza qilish, 
shahar, qishloq, ulardagi kishilar hayoti, mehnati haqida, 3-4 sinflarda tabiat 
hodisalari, mamlakatimiz tabiati haqida boshlang‘ich tavsiflar beriladi. Fanni 
o‘rganishning ikkinchi davri umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfidan
boshlanib, o‘quvchilar umumiy o‘rta ta’lim maktablarida fizika, biologiya, kimyo, 
matematika fanlarida o‘rganiladigan mavzularga zamin yaratadi.
Tabiiy geografiyaning o’rganish obyekti geografik qobiq (epigeosfera)dir. 
Geografik qobiq bir-biri bilan o’zaro bog’liq bo’lgan yer po’sti, 
atmosferaning quyi qatlamlari, okean va materik suvlari, tuproqlar, 
o’simliklar hamda hayvonlardan tarkib topgan. Geografik qobiqning ayrim 
tarkibiy qismlari, uchastkalari yoki komponentlarini o’rganish bilan tabiiy 
geografiyaga yaqin va u bilan uzviy bog’liq bo’lgan fanlargeologiya, 
geomorfologiya, iqlimshunoslik, gidrologiya, tuproqshunoslik, biogeografiya 
shug’ullanadi. Geografik qobiq-bir butun tizim sifatida, uning tuzilishi, 
rivojlanishi va o’ziga xos xususiyatlari hamda asosiy qonuniyatlari tabiiy 
geografiyaning umumiy yer bilimi deb ataluvchi bo’limida o’rganiladi. 
Geografik qobiqni tahlil qilish uning bir butunligini, uni tashkil etuvchi 
komponentlarning hamda unda ro’y beruvchi tabiiy jarayonlarning o’zaro 
aloqadorligi va bir-biriga bog’liqligini ko’rsatadi. Biroq geografik qobiq bir 
butunligi bilan birga, makonda, ya’ni bir joydan ikkinchi joyga farq qilishi 
bilan ham harakterlidir.
Geografik qobiqning umumiy qoniniyatlari umumiy o’rta ta’lim maktablarida 
5-sinf Tabiiy geografiya boshlang’ich kursida o’qitiladi.
5-sinf “Geografiya” o‘quv kursida Quyosh, Oy va yulduzlar, Yer sayyorasi, 
uning shakli va o‘lchamlari, o‘z o‘qi va Quyosh atrofida aylanishi, ularning 
sayyoramiz tabiati va insoniyat hayotiga ta’siri, joy plani va geografik 
haritalarning masshtabi, geografik koordinatalar, Yerning qattiq (litosfera), suv 
(gidrosfera), havo (atmosfera) hamda hayot (biosfera) qobiqlari va ularni tashkil 
euvchi tabiiy obyektlarning eng muhim xususiyatlari, inson va tabiiy muhit 

---

62 
o‘rtasidagi munosabatlar va ekologik muammolar to‘g‘risida tavsiflar beriladi 
hamda amaliyotda qo’llash masalalariga alohida e’tibor qaratiladi.