Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya va tuproqshunoslik kafedrasi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
EKOLOGIYA VA TUPROQSHUNOSLIK KAFEDRASI 60530700-TUPROQSHUNOSLIK TA`LIM YO`NALISHI
2-KURS 121-GURUH TALABASI
___________________________________NING
O`SIMLIKLARNING OZIQLANISHI VA O`G`IT FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI
Mavzu: Fosforli òģitlar

Topshirdi: __________________.
Qabul qildi: Zokirov X.

Termiz - 2023

MUNDARIJA

KIRISH		3
I BOB. FOSFORLI ÒĢITLARNI ÒRGANGAN OLIMLAR		6
	Yevropa va rus olimlarining fosfor o`g`itlarini o`rganishlari	6
	Fosfor o`g`itlarining Ekalogik sharoitga ta`siri	13
	Fosforning o’simliklar uchun ahamiyati uning tuproqdagi miqdori va shakllari	16
II BOB. FOSFORLI ORGANIK MINERAL O‘G‘ITLAR OLISHNING TEXNOLOGIYASI		20
2.1.	Fosforli og’itlarning allatropik shakllari va fizik kimyoviy xossalari	20
2.2.	Fosforli og’itlarning olinishi va ishlatilishi	26
2.3.	Tuproqlardagi fosfor o`g`itlarining miqdori va shakllari	35
2.4.	Fosforli o‘g‘itlardan foydalanish	39
XULOSA		41
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI		43

Kirish
Kurs ishining dolzarebligi. Oxrigi yillarda yurtimizda texnika texnologiya va avtomatika soxalari jadal rivojlanib bormoqda. Prezdentimiz takidlaganlaridek yurtimizda qabul qilingan 2011-2015 yillarda sanoatni ustuvor darajada rivojlantirish dasturi va ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga doir tarmoq dasturlarining izchil amalga oshirilishi natijasida sanoat tarkibida yuqori qo`shimcha qiymatga ega bo`lgan, raqobatdosh mahsulotlar tayyorlayotgan qayta ishlash tarmoqlarining o`rni tobora ortib bormoqda.
Bugungi kunda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan sanoat mahsulotlarining 78 foizdan ortig`i aynan ana shu tarmoqlar hissasiga to`g`ri kelmoqda. Telekommunikatsiya uskunalari, kompyuter texnikasi va mobil telefonlar, keng turdagi maishiy elektronika mahsulotlari ishlab chiqaradigan yangi zamonaviy korxonalar tashkil etilmoqda.
Qizilqum fosforit kombinatida hozirgi kunda fosforitlarni boyitish jarayonida ajralib chiqayotgan 15 mln. tonnadan ortiq sanoatda ishlatilmayotgan past navli fosforitlar to‘plangan. Fosforli o‘g‘itlarning tanqisligi sharoitida bunday xom-ashyodan qishloq xo‘jaligida foydalanish muhim hisoblanadi. Go‘ng bilan fosforit asosida organik mineral o‘g‘it olish jarayonida go‘ng tarkibidagi organik kislotalar ta'sirida fosforit tarkibidagi fosfatlar eruvchanligi ortib o‘simlik o‘zlashtira oladigan shaklga o‘tadi. Ushbu usulda o‘g‘it olinganda faqatgina go‘ngning o‘zidan o‘g‘it olishga nisbatan fiziologik faol moddalar – gumin kislotalar, fulvokislotalar va suvda eruvchan organik moddalar miqdori ortadi, azotli va organik birikmalarning yo‘qolishi esa kamayadi.
Qishloq xoʻjaligida, maysazorlar va bogʻlarda qoʻllanadigan koʻp oʻgʻitlarning tarkibida azot va fosfor mavjud boʻlib, ular suvning yuza oqimi orqali suv ekotizimlariga oʻtishi mumkin. Oqim paytida oqib borgan oʻgʻit, ilgari azot yoki fosfor manbaidan cheklangan suvoʻtlarning yoki boshqa mikroblarning haddan tashqari koʻpayishiga olib kelishi mumkin. Ushbu hodisa eutrofikatsiya deb ataladi. Baʼzi hollarda azot emas, fosfor eutrofikatsiyaning asosiy omili boʻladi.22squared
Nega eutrofikatsiya zararli hisoblanadi? Baʼzi suvoʻtlar suvning taʼmi yoki hidini yomonlashtiradi yoki zaharli birikmalar hosil qiladi.22squared Bundan tashqari, barcha suvoʻtlar nobud boʻlganda va mikroblar ularni parchalaganda, parchalash jarayonida koʻp miqdorda kislorod sarflanadi. Kislorod isteʼmolining bunday tez oshib ketishi suvda erigan kislorod miqdorini keskin pasaytiradi va gipoksiya – kislorod yetishmovchiligiga olib kelib, mollyuska va baliqlarning qirilishiga sabab boʻlishi mumkin.
Ozuqa moddalarining oqib kelganligi bois kislorod yetishmovchiligiga uchragan koʻllar va okeanlarning hududlari oʻlik zonalar deb nomlanadi. Oʻlik zonalar soni bir necha yillar davomida oʻsib bordi va 2008-yilda 400 dan ortiq oʻlik zonalar mavjud edi. Eng yomon oʻlik zonalardan biri AQSH sohillaridagi Meksika koʻrfazida joylashgan. Mississipi daryosi havzasidan oʻgʻitlarning oqib oʻtishi 8463 kvadrat mildan ortiq oʻlik zonani yaratdi. Quyidagi rasmda koʻrib turganingizdek, oʻlik zonalar butun dunyoda yuqori industrializatsiya va aholi zichligi yuqori boʻlgan joylarda uchraydi.
Eutrofikatsiyani qanday kamaytirish yoki oldini olish mumkin? Oʻgʻitlar, tarkibida fosfor boʻlgan yuvish vositalari va nomuvofiq yoʻq qilingan oqova suvlar eutrofikatsiyaga olib keluvchi azot va fosforning manbai boʻlishi mumkin. Oʻgʻitlardan foydalanishni kamaytirish, fosforli yuvish vositalarini yoʻq qilish va oqova suvlarning, masalan, kanalizatsiya oqovalarining suv yoʻllariga qoʻshilmasligini taʼminlash bu shaxslar, kompaniyalar va hukumatlar eutrofikatsiyani kamaytirishda qoʻllashi mumkin boʻlgan usullardir.