O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o. Suyunov, D. Norboyeva, A. Shonazarov, O‘. Zubaydullayev

1 guruh uchun tarqatma material.
Muloqotning tomonlari.
Mulokotning kommunikativ tomoni ― mulokotlarga kirishuvchilar o’rtasidagi
ma’lumot almashinuvi jarayoni.
Mulokotning interaktiv tomoni ― mulokotga kirishuvchilarning xulk-atvoriga
ta’siri.
Mulokotning perseptiv tomoni ― mulokotga kirishuvchilarning bir-birlarini
Idrok etishlari va tushunishlari bilan boglik bo’lgan murakkab psixologik
jarayon.

Endi mulokotning xar bir tarkibiy kismi bilan Alohida tanishib chikamiz.

Muloqotning kommunikativ tomoni ― shaxslararo axborotlar, bilimlar
goyalar, fikrlar almashinuvi. Bu jarayonning asosiy vositasi ―til. ( yozma-
ogzaki, monologik-dialogik nutk) Diologik nutkning mazmuni, xarakteri,
davomiyligi
mulokotga
kirishgan
shaxslarning
shaxsiy
karashlariga,
kizikishlariga, bir-birlariga bo’lgan munosabatlariga, maksadlariga bevosita
boglik bo’ladi. Ukituvchi-ukuvchi, siyosiy raxbarlarning, diplomatlarning,

---

195
dugonalarning suxbati bir-biridan farq kiladi. Monologik nutk bir kishining

boshqa kishiga murojaati― fikrlarning mantikan tugal bo’lishi, grammatik
konun-koidalarga rioya qilish kerak. Odamlarning mulokot jarayonida
suzlardan tashqari turli xil harakatlardan, kiliklardan, xolatlardan, kulgu,
oxanglardan ham foydalanadilar. Mimika, kuz karashlar, tuxtashlar (pauza)
ifodalari va xokazo. Buyuk rus yozuvchisi L. Tolstoy odamlarda 97 xil kulgu
turi, 85 xil kuz karashlar turi borligini kuzatgan. Andreyevaning yozishicha,
odam yuz ifodalari, nigoxlarining 2000 ga yaqin ko’rinishlari bor.
Bu noverbal mulokat vositalarining milliy va xududiy xususiyatlari bor.
Masalan . o’zbek xalkining mulokot jarayoni boy, uzaro munosabatlarning
bevosita xarakteri unda shunday vositalarning ko’proq ishlatilishi bilan boglik.
Bolgarlar biror fikrni tasdiklamokli bo’lishsa, boshlarini chaykashadi, inkor
etmokchi bo’lishsa, bosh siltashar ekan.

Noverbal mulokatda suxbatdoshlarning fazoviy joylashuvlari ham

ahamiyatga ega: Masalan, ayollar xissiyotga berilganligi uchun bir – birlari
bilan yaqin turib gaplashar ekanlar, erkaklar o’rtasida masofa Bular ekan.

O’quvchilarni partada orqama – ketin o’tkazgandan ko’ra doira shaklida

utkazilsa, ularda javobgarlik xissi yuqoriroq Bular ekan, Emotsiyalar
almashgani uchun ham guruxdagi psixologik vaziyat ijobiy bo’lib, bolalarning
predmetga va bir – birlariga munosabatlari ancha yaxshi Bular ekan.

Demak ta’lim – tarbiya jarayonini tashkil etishda mulokotning barcha

vositalariga, Ayniqsa, nutkka e’tibor berish kerak. Bolalarni ilk yoshlik
choglaridanok nutk madaniyatiga urgatish, nutklarini ustirish choralarini ko’rish
zarur. Pedagog ham nutk madaniyatiga ega bo’lishi kerak.