O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi j. R. Qulmuhamedov, K. M. Nazarov

km/s
.
– harakatlanish bo‘laklarining soni – 6;
– harakatlanish bo‘lagining kengligi – 3.75 
m
;
– ajratuvchi bo‘lakning kengligi – 6.0 
m
;
– yo‘l yoqasining kengligi – 3.5 
m
;
– yo‘l poyining kengligi – 35.5
m
;
– kesilish va qo‘shilishlar har xil sathda.
Avtomobil yo‘llari elementlarining kattaliklari qabul qilingan 
hisobiy tezlikdan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Hisobiy tezlik deb 
yakka avtomobillarning mumkin sharoitda, avtomobil shinasining 
yo‘l qatnov qismi yuzasi bilan me’yoriy ushlab qolishi mumkin 
bo‘lgan eng katta tezlik harakatiga aytiladi (8-jadval).
8-jadval
Yo‘lning darajasi
Hisobiy tezlik, 
km/soat
asosiylari
joyning murakkab qismi uchun
past-baland
tog‘li
I a
I b
II
III
IV
V
150
120
120
100
80
60
120
100
100
80
60
40
80
60
60
50
40
30
Avtomobil yo‘llarining asosiy tavsiflari 9-jadvalda keltirilgan.
Harakatning bo‘lagi ikkitadan iborat bo‘lgan (ikki tasmali) 
avtomobil yo‘lining ko‘ndalang kesimi 61-rasmda keltirilgan.
Yo‘l qurilishida ikkita tushuncha paydo bo‘lgan va ular bir-biri-
dan quyidagicha ajratiladi: avtomobil yo‘llari va shahar ko‘chalari.
Bunday bo‘linishning o‘z tarixi va xususiyatlari mavjud bo‘lib, 
ularga quyidagilarni ko‘rsatish mumkin.
Avvallari shaharlararo qatnaydigan transport vositalari shahar 
ichida qatnaydiganlaridan ancha farq qilar edi. Avtomobilsozlikning 

---

133
rivojlanishi va shaharlar orasidagi aloqaning jipslashuvi bu farqning 
kamayishiga olib keldi. Shu bilan birga shahar ko‘chalarida harakat 
tashkil etilayotganda avtomobillarning iloji boricha bir xil turda 
bo‘lishiga erishish harakat xavfsizligi nuqtayi nazaridan maqsadga 
muvofiq bo‘ladi (asosiy ko‘chalarda ba’zi bir transport vositalarini 
taqiqlash, tranzit transport vositalari yoki yuk avtomobillari uchun 
alohida yo‘llar qurish yoki shaharga kirishini taqiqlash va boshqalar).
9-jadval
Yo‘l ele mentla rining o‘l cham lari
Yo‘l darajasi
I
A
I
B
II
III
IV
A
IV
B
V
Harakat tasmasining soni
kengligi, 
m
.
4; 6; 8;
3,75
4; 6
3,75
2,0
3,75
2,0
3,75
2,0
3,5
2,0
3,0
1,0
– 
Qatnov qismining kengligi, 
m
.
2×7,5
2×11,2
5
2×15,0
2×7,5
2×11,25
2×15,0 
7,5
7,5
7,5
6,0
4,5
Yo‘l yoqasining kengligi, 
m
. 
mustahkamlangan tasmaning eng 
kichik kengligi, 
m
.
3,0
3,0
3,0
3,0
2,0
0,75
1,5
0,5
1,0
0,5
1,0
– 
1,0
– 
Ajratuvchi tasmaning eng kichik 
kengligi, 
m
.
Ajratuvchi hoshiya qabul qilin-
gandagi eng kichik kengligi, 
m
.
Mustahkamlanadigan tasmaning 
eng kichik kengligi, 
m
.
6,0
2,6
1,0
5,0
2,6
1,0
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
Yo‘l poyi kengligi, 
m
.
27,0
23,6
34,5
31,1
42,0
38,6
26,0
23,6
33,5
31,1
41,0
38,6
11,5
10,5
9,5
8,0
6,5
g
f
e
d
b
d
e
f
g
h
a
61-rasm.
Ikki tasmali avtomobil yo‘lining ko‘ndalang kesimdagi ko‘rinishi:
a
– yo‘l poyi; 
b
– ajratuvchi tasma; 
d
– qatnov qismi; 
e
– yo‘l yoqasi; 
f
– ariq;
g
– yo‘l cheti; 
h
– yo‘l bo‘lagi.
Bular natijasida shahar ko‘chalari uchun alohida qurilish 
me’yorlari va qoidalari ishlab chiqilgan (QMQ 2-60-75). Bu hujjatga 
ko‘ra, shahar ko‘chalari o‘zlarining funksional vazifalariga ko‘ra, 
quyidagi turlarga ajratiladi:

---

134
– tezkor magistral yo‘llar;
– harakatlanish boshqariladigan magistral yo‘llar;
– magistral ko‘chalar;
– mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘cha va yo‘llar.
Ko‘chaning geometrik o‘lchamlari QMQ 2-60-75 da belgilab 
berilgan.
16,50
7,5 7,5
0,75 
3,75 3,75 3,75 3,75 
0,75
10 
15 15 15 15 
10
2,25 1,0–2,0 
1,0–2,0 2,25
62-rasm.
Shahar ko‘chasidagi ko‘ndalang kesimning ko‘rinishi.