O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi s. B. Bairova, G. M. Abduraupova

Nazorat savollari: 
 
1.Kasalliklarning turi va og‘ir-yengilligiga qarab necha xil 
faollik tartibini bilasiz? 
2.
 
Bemorning o‘rindagi holati qanday ko‘rinishga ega 
bo‘ladi? 
3. Og‘ir yotgan bemorlarda o‘rin-ko‘rpa jildlarini necha xil 
usulda almashtiriladi, ko‘rsatib bering. 
4. Teri organizmda qanday vazifalarni bajaradi? 
5. Og‘ir bemorning ichki kiyimlarini qay tartibda almash-
tiriladi?
6. Yotoq yaralarni oldini olish uchun ko‘rsatiladigan chora-
larni ayting. 
7. Qanday omillar yotoq yaralarni paydo bo‘lishiga olib 
keladi? 
8. Siydik va axlat tuta olmaydigan bemorlar tagini qanday 
yuviladi?
9.
 
Og‘iz bo‘shlig‘ini parvarish qilish parvarish qilayotganda 
nimalarga e’tibor beriladi? 
10.
 
Quloq va burunni parvarish qilishni ko‘rsatib bering.
11.
 
Yotoq rejimidagi bemorlarning sochlari qanday parva-
rish qilinadi? 
12.
 
Tirnoqlar qanday olinadi? 
 

---

96 
 
BEMORLAR HOLATINI KUZATISH VA PARVARISH 
QILISH. TANA HARORATINI O‘LCHASH 
 
Tana haroratini bir maromda saqlanishi fiziologik jarayon 
bo‘lib, termoregulatsiya deb nomlanadi. 
Sog‘lom odamlarda harorat kechqurundagiga nismatan, odat-
da ertalab bir necha gradusga past bo‘ladi. Harorat qayerdan 
o‘lchanganligiga qarab, ko‘rsatkichlar ham har xil bo‘ladi. 
Chunonchi, og‘iz bo‘shlig‘i, qin, to‘g‘ri ichak shilliq qavatining 
harorati qo‘ltiq va chov sohalari terisining haroratidan 0,2 – 
0,4
0
C
yuqoridir. Katta odamning qo‘ltiq sohasida o‘lchangan 
o‘rtacha harorat 36,5 – 37
0
C
ga teng deb qabul qilinsa, bolalar-
da u 0,5 – 1
0
C yuqori (37 – 37,5
0
C) keksalarda esa pastroq 
(35,5–36,5
0
C) bo‘ladi. Biroq haroratning fiziologik o‘zgarishlari 
nimalarga bog‘liq bo‘lishidan qat’i nazar, normada 1
0
C dan 
oshmasligi kerak.
Tana haroratini o‘lchashda Selsiy bo‘yicha darajalangan 
maksimal tibbiy termometrdan foydalaniladi. Tana haroratini 
eng to‘g‘ri ko‘rsatadigan joy – to‘g‘ri ichak yoki og‘iz bo‘shlig‘i 

---

97 
hisoblanadi. Bundan tashqari, haroratni qo‘ltiq sohasi va kam 
hollarda chov burmasidan o‘lchanadi. Harorat o‘lchanadigan 
joylarda yallig‘lanish jarayoni bo‘lmasligi kerak, chunki bunday 
joyda harorat baland bo‘ladi. Agar bemor sovuq yoki issiq 
ichimlik ichadigan bo‘lsa, tana harorati 15 daqiqadan keyin 
o‘lchanadi. Termometrni ishlatishdan oldin yuqoridan pastga 
qarab silkitiladi va ko‘rsatkichi aniqlanadi. Termometrdan qayta 
foydalanish uchun belgilangan qoidaga asosan zararsizlantirib, 
toza holatda saqlash zarur.
Tana haroratni o‘lchashdan oldin bemorga qulay sharoit 
yaratiladi. Muolaja mohiyatini va maqsadini bemorga tushun-
tiriladi. Og‘iz bo‘shlig‘ida o‘lchanayotganda termometr til ham-
da orqa til osti cho‘ntagiga qo‘yiladi va bemorga og‘zini 2 daqi-
qa davomida yopib, tish bilan termometrga zarar yetkazmasdan 
ushlab turish tayinlanadi.
Orqa chiqaruv teshigidan harorat o‘lchanganda tibbiy-
ijtimoiy xodim qo‘llarini yuvib, qo‘lqoplarini kiyadi. Bemor 
oyoqlarini bukkan holda yonboshi bilan yotqiziladi. Termometr 
rezervuariga vazelin surtiladi va orqa chiqaruv yo‘liga 2 – 3 sm 
kiritiladi. O‘lchash vaqtida dumbalarini qisib turishi kerakligi 
tushuntiriladi va 2 daqiqadan so‘ng termometr chiqariladi, so‘ng 
qabul qilingan gigiyenik qoidalar asosida tozalanadi. Orqa chi-
qaruv teshigi shikastlanishlarida va yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda 
to‘g‘ri ichak sohasida o‘lchanmaydi.
Chaqaloqlarda haroratni chov burmasidan o‘lchanadi. 
Sohani sochiq yoki salfetka bilan quritib artiladi va termometrni 
chov burmasiga qo‘yib, oyoqni chanoq son bo‘g‘imidan bukiladi 
Haroratni qo‘ltiq ostida o‘lchash usuli eng noaniq hisoblanadi, 
chunki u teri haroratini ko‘rsatadi. Qo‘ltiq sohasida haroratni 
o‘chashdan oldin u yerni sochiq yoki salfetka bilan quritib artiladi 
va yallig‘lanish jarayonlari bor-yo‘qligi ko‘zdan kechiriladi. Ter-
mometrni simob rezervuari teriga hamma tomondan tegib 
turadigan qilib, pastki uchi bilan qo‘ltiq sohasiga qo‘yiladi. Bemor 
qo‘lini ko‘kragiga yaqinlashtirib, termometrni qo‘ltig‘ida qisib 
turadi. Behush yotganlar, notinch bemorlarni va yosh bolalarning 
qo‘lini tibbiy ijtimoiy xodim ushlab turadi. Uxlab yotganda 
haroratni o‘lchash mumkin emas, chunki termometr sirg‘alib 

---

98 
tushishi, bemor uni bexosdan bosib olishi, bundan tashqari uning 
ko‘rsatkichlari to‘g‘ri chiqmasligi mumkin. 
Hozirgi vaqtda harorat quloq nog‘ora pardasida ham aniq-
lanadi. Buning uchun yechiladigan uchlikni termometr voron-
kasiga kiydiriladi va ehtiyotkorlik bilan quloq yo‘liga kiritiladi. 
O‘lchash natijasini 1 – 2 soniyadan so‘ng o‘qiladi.