O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi s. B. Bairova, G. M. Abduraupova

 
KATTALARNI O‘QITISHDA TARQATMA 
MATERIALLARINI TAYYORLASH 
Tarqatma materiallar tayyorlash qatnashuvchilarga e’tiborni 
nimaga qaratish lozimligini, berilayotgan ma’lumotni eslab 
qolish, mavzuga qiziqishini oshirish maqsadida tayyorlanadi. 
Tarqatma 
material 
turi 
 
Ta’rifi 
 
Afzalligi 
 
Kamchiligi 
 
 
 
Tarqatma 
materiallar 
Yozma 
material-
lar 
Oldindan tayyor-
lanadi. O‘qitish da-
vomida tarqatiladi. 
Keyin ham ishla-
tish mumkin. 
Hamma uchun alo-
hida berish mum-
kin. Muhim punkt-
lar jamlanadi. Yozib 
olish zarurati yo‘qo-
ladi. 
Ko‘pincha 
e’ti-
borni tortmaydi. 
Yangilash kerak 
bo‘ladi. 
 
 
 
Flipchart 
Toza yoki 
marker 
bilan yo-
zilgan va-
raqlar. 
Birga bi-
riktirilgan 
Olib qo‘yish oson. 
O‘rganishga yor-
dam beradi.
Jamlash maqsadida 
ishlatish mumkin.
Topshiriqlarni baj-
Tartibli 
bo‘lishi 
kerak. Ko‘rishda 
muammolar bo‘-
lishi mumkin.
Ba’zida 
holatga 
mos 
kelmasligi 
mumkin. 

---

44 
rasmlar 
ketma-
ketligi. 
arish. 
Olib ?o‘yish oson. O‘rganishga yordam beradi. Jamlash ma?sadida ishlatish mumkin. Topshiriqlani bajarish. 
Qadamlarini ko‘r-
satadi. 
 
 
Transpo-
rantlar 
Projektor 
yordamida 
ko‘rsatila-
digan, 
ma’lu-
motlar 
yozilgan 
atsetat 
listlar. 
Nufuzli ko‘rinadi. 
Olib qo‘yish oson. 
Katta guruhlar bi-
lan ishlatish mum-
kin.
Ko‘zni charchata-
di. Maxsus mos-
lama talab qiladi. 
Murakkab grafik-
lar ko‘ruvchilarni 
qiynashi 
mum-
kin. Elektr mos-
lamalariga bog‘-
liq. 
 
Slaydlar 
Ekranda 
aksi ko‘r-
satilishi 
mumkin 
bo‘lgan 
rasm 
formalari 
Tasvirlaydi. Haqqo-
niy va qiziq.
Har qanday ketma-
ketlikda ko‘rsatish 
mumkin. Katta gu-
ruhlar bilan ish-
latish mumkin. 
Yaxshi tayyorlan-
maganda adashti-
rish mumkin. Xa-
rajatlarni talab qi-
ladi. Maxsus mos-
lama va elektr ke-
rak. Ba’zi holatga 
mos kelmaydi. 
 
Videofilm 
Diskka 
yoki kase-
taga yozil-
gan film-
lar 
Fikrlashni rag‘bat-
lantiradi. Harakat-
ga ruhlantiradi. 
Tasvirlaydi. 
Qimmat. Vaqt ola-
di. Maxsus jihoz-
larni talab qiladi. 
Nazorat savollari: 
 
1.
Salomatlik va uning asosiy ko‘rsatkichlariga ta’rif bering. 
2.
Salomatlikka ta’sir etuvchi salbiy omillarga nimalar 
kiradi? 
3.
Sog‘lom turmush tarzi talablarini sanab bering. 
4.
Sog‘lom turmush tarzini targ‘ib etishda tibbiy - ijtimoiy 
xodimning o‘rni qanday? 
5.
Katta yoshdagi aholini o‘qitish tamoyillari qanday? 
6.
Ko‘rgazmali materiallar haqida nimalarni bilasiz? 

---

45 
DAVOLASH-PROFILAKTIKA MUASSASALARINING 
ASOSIY TURLARI 
Respublikamizda tibbiy yordam ko‘rsatish uchun davolash 
profilaktika muassasalari (DPM) keng tarmoqli qilib barpo 
etilgan. DPM lar vazifasiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi: 
– shifoxonalar; 
– dispanserlar; 
– ambulatoriya poliklinikalari; 
– tibbiy tez yordam stansiyalari; 
– onalik va bolalikni muhofaza qilish muassasalari; 
– sog‘lomlashtirish muassasalari. 
Shifoxonalar 
– bemorlarni statsionar sharoitda davolashga 
mo‘ljallangan. Hozirgi vaqtda alohida statsionar davolash 
mussasalari – tuzalmaydigan kasallik bilan xastalangan bemorlar 
uchun uylar (xospis) tashkil topmoqda.
Shifoxonalar bir va ko‘p tarmoqli tarzda faoliyat yaratadi. 
Bir tarmoqli shifoxonalar (ixtisoslashtirilgan, maxsus) bemor-
larni faqat bitta kasalligi (masalan sil) bo‘yicha davolashga 
mo‘ljallangan bo‘ladi. Ko‘p tarmoqli shifoxonalar esa bir necha 
bo‘limdan (terapiya, jarrohlik, travmatologiya, endokrinologiya, 
urologiya, allergiya kasalliklari) iborat bo‘ladi. 
Shifoxonaning asosiy tarkibiy qismlariga quyidagilar kiradi: 
– qabulxona bo‘limi; 
– ma’muriy-xo‘jalik bo‘limi; 
– davolash bo‘limi; 
– dorixona; 
– diagnostika bo‘limi; 
– oshxona. 
Dispanserlar
– ixtisoslashtirilgan DPM bo‘lib, alohida gu-
ruhdagi bemorlarga tibbiy xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan. 
Jumladan: 
– sil kasalligi dispanseri; 
– onkologik kasalliklar dispanseri; 
– teri - tanosil kasalliklari dispanseri; 

---

46 
– kardiologiya kasalliklari dispanseri; 
– endokrin kasalliklari dispanseri; 
– narkologik kasalliklari dispanseri. 
Dispanserlar xizmati aholi orasida muayyan kasalliklar bilan 
og‘rigan bemorlarni aniqlash, hisobga olish, muntazam ko‘zatib 
borish, patronaj o‘tkazish (
«
Patronaj
»
fransuzcha patronage – 
«
Homiylik qilmoq
»
so‘zidan olingan), kasallik sabablarini 
aniqlash va kasallik tarqalishini oldini olish, xalq o‘rtasida 
sanitariya-oqartiruv ishlarini olib borish kabilarni amalga 
oshiradi.