O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
«Ozon tuynugi». Atmosferadagi «ozon tuynugi», Rossiya olim-
larining ma’lumotlariga ko‘ra, yildan yilga yiriklashib, maydoni 25 mln. km 2 ga etdi. Keyingi 20-yilda ozon qatlami juda yupqalashdi. Chet ellik ba’zi olimlarning ma’lumotiga qaraganda, «ozon tuynugi» hajmi o‘zgarmay turibdi. Xullas, har kimning fikri har xil, ammo azot qatlamida uni buzadigan xlor, ftor, uglerod (freon) miqdori ko‘payib bormoqda. Freon sovutgichlarda, kondisioner va aerozolli narsalar 136 uchun ishlatiladi. 1987-yilgi Monreal shartnomasiga ko‘ra, 2010-yilda 170 mamlakatda freon ishlatish qonun bilan taqiqlandi. Ammo bu borada olimlarning fikri bir joydan chiqmaydi. Ayrim olimlar «ozon tuynugi» freon ta’sirida desa, ayrimlari bu tuynuk vodorod ta’sirida bo‘ladi, deydi. V.L.Sыvorotkina (MGU) er po‘stidan sizib turgan vodorod ozon bo‘shlig‘ini keltirib chiqaradi, deb yozadi. «Ozon tuynugi»ni texnogen nazariya bilan isbotlagan olimlar M.Molina va Sh.Roulendlar 1974-yilda Nobel mukofotini olishdi. Dunyoning bir guruh olimlari, xususan, AQSH olimlari freon ozon qatlamini buzadi, deyishmoqda, ikkinchi guruhdagi Rossiya olimlari esa bu fikrni asossiz deb, vodorod bilan bog‘lashmoqda. O‘zbekiston olimlari hali bu borada katta yutuqlarga erishishgani yo‘q. Bu o‘rinda insoniyatni bir narsa o‘ylantiradi: «ozon tuynugi» Antarktidada kuzatilmoqda. Afsuski, u erda shaharlar yo‘q yoki freon deyarli ishlatilmaydi. «Nega «ozon tuynugi» bu erda hosil bo‘ldi?» – deydi rossiyalik olim Yu.N.Eldishev. Odamsiz boshqa hududlarda ham ozon qatlami yupqalashib ketmoqda, yirik shaharlar tepasidagi stratosferada esa buning aksi. Shuning uchun «ozon tuynugi»ni texnogenlar bilan bog‘lash ishonchli emas. Atmosfera kimyosida ozon uch xil – xlorli, azotli va vodorodli mexanizm yordamida buziladi. Birinchi – xlorli freonli buzilish, ikkinchi – ozonli mexanizm hali kam o‘rganilgan, uchinchi – vodorodning asosiy zaxirasi yer ostida bo‘ladi. Gavaya, Islandiya va Qizil dengiz ustida ozon qatlamining siy- raklashishi ko‘p uchraydi. Bunga sabab, bu yerlarda yoriq joylar juda ko‘p bo‘lib, vodorodning sizib chiqishi sezilarli darajada kechadi. Antarktida ustidagi «ozon tuynugi»ga kelsak, bu erda barcha zaharli gazlarni zararsizlantiruvchi o‘rta-okean riftalari to‘plangan. Shu bois, zaharli gazlar stratosferaga chiqib ketadi va ozon qatlamini buzadi. Hali bu borada ko‘p ilmiy ishlar olib borilishi kerak. Lekin insoniyat o‘zi yashayotgan ona tabiatning ozon qatlamini himoya qilishi o‘zi va kelajak avlodlar uchun zarur. Ozon qatlami katta-katta shaharlarda buzilsa, unda odamlar ultrabinafsha nurlar ta’sirida hali noma’lum bo‘lgan kasalliklarga uchrashi, tirik organizmlar mutasiyaga chalinishi, ayrim turlarning qirilib ketishi ham yuz berishi mumkin. O‘zbekistonda bu borada ilmiy, amaliy ishlar olib borilishi kerak, chunki hamma shu ona tabiatda yashaydi. Atmosferada gazlarning tarqalishi uchun 2000-4000 km oraliq bor, bu masofa katta emas. 137 Xulosa. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, bugungi kunda biosferada eng katta xavf – global isish xavfidir. Global isishga sabab, bu antropogen omildir. Yer sharida odamlarning ko‘payib ketishi va ularning o‘z ehtiyojlari uchun tabiiy resurslardan noto‘g‘ri foydalanishi tufayli atmosferaga tashlanayotgan SO 2 miqdori oshib ketdi. Global isish muammosi yoki parnik effekti insonlarning atmosferaga bo‘lgan salbiy munosabatlari oqibatida kelib chiqadi. Chuchuk suv tanqisligi vujudga keladi, tuproqlarda sho‘rlanish holati yuz berib, o‘simliklarning hosildorligi kamayib ketadi. Tsivilizatsiya natijasida sanoat va texnika rivojlandi, avtomobillar soni keskin ko‘paydi, o‘rmonlar, o‘tloqlar kamaydi. Sanoat chiqindilari qayta ishlanmasligi ham atmosferaga chiqadigan SO 2 gazining oshib ketishiga sabab bo‘lmoqda. Demak, u yoki bu tarzda hosil bo‘lgan karbonat angidrid va boshqa zararli gazlar havoga tarqaladi. Global isish iqlim o‘zgarishiga olib keladi. Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|