O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti
Yomg‘ir chuvalchanglarini sanash
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
15.2. Yomg‘ir chuvalchanglarini sanash
Yomg‘ir chuvalchanglari tuproqda yashovchi asosiy jonzotlar hisoblanadi. Agarda tuproq tarkibi biologik jihatdan toza bo‘lsa, ular soni ko‘p bo‘ladi, qulay sharoitlarda 1m 2 maydonda 1000 donagacha chuvalchang soni kuzatilishi mumkin. Ko‘pincha chuvalchanglar soni oddiy hollarda 300-400 tagacha bo‘ladi. Chuvalchanglar tuproq tarkibini yaxshilaydigan va tuproq hosil bo‘lish jarayonida ishtirok etuvchi bo‘lib, tuproqni azot va biologik elementlar bilan boyitadi. Angliyada fermer o‘zining yerini sotmoqchi bo‘lsa, xaridor kelib dalaning har joyidan 1m 2 joyni belgilab olib, kavlab ko‘radi va u yerdan topilgan chuvalchanglar sonini sanab ko‘rib, yerni baholaydi. Chuvalchanglar soni qancha ko‘p bo‘lsa, sotiladigan maydonlarning narxi shuncha qimmatlashadi, chuvalchanglar soni ko‘p bo‘lishi shu tuproqlarning unumdor ekanligini ko‘rsatuvchi belgi hisoblanadi. Kuzatish olib boriladigan maydonda chuvalchanglarni terish uchun uzun pinset, pichoq, kurakcha va banka zarur, banka ichiga ozgina ho‘l tuproq yoki o‘tlar tashlab quyish kerak, havo harorati issiq bo‘lsa, chuvalchanglar tez nobud bo‘ladi. Shuning uchun, qattiq xaltacha bo‘lsa ham yaxshi bo‘ladi. Chuqurni kavlash ishlari odatda qo‘lda bajariladi, bu jarayonda bironta ham chuvalchang ko‘zdan qochirilmay terib olinadi, ular soni, katta-kichikligi e’tiborga olinib, so‘ng sanalib, albatta daftarga qayd qilib boriladi. Har bir chuqurdagi chuvalchang- larni sanash ancha qiyin ishlardan biri hisoblanadi. Chuvalchanglarni sonini taxminan bilish uchun avval chuqur qazilib, ichi tuproq va boshqa qoldiqlardan tozalanib, unga 5-6 paqir suv to‘kilsa, chuqur tevaragidagi chuvalchanglar suvga sizib chiqadi. Suvda suzib yurgan chuvalchanglarni tutib olib sanash mumkin, ammo bunda hamma chuvalchang birdaniga chiqmaydi, oradan 3-4 soat o‘tgach, yon atrofdagi tuproqlar yaxshi namiqqandan so‘ng yana boshqa chuvalchanglar ham chiqishi mumkin. Bu usul bilan sanashda xatoliklarga yo‘l qo‘yiladi, vaqt juda cho‘zilib ketadi, chuvalchanglarni 164 qayta sanash xavfi bor, umurtqasiz hayvonlarni taxminiy bilish mumkin. Tabiatan chuvalchanglarning o‘zlari ham biologik toza tuproqlarni izlaydi, tuproq tarkibida zaharli moddalar ko‘p bo‘lsa, ular bu tuproqlardan uzoqlashishga harakat qiladi. Ushbu fikrlarni aniq bilish uchun quyidagicha tajriba o‘tkazish mumkin. Ma’lumki, katta magistral yo‘l bo‘ylari avtomashinalardan tash- langan zaharli gazlar tufayli juda ifloslangan, atmosferaga tashlangan gazlar birinchi galda yo‘l bo‘yidagi o‘simliklarga, tuproqqa, suvga tushadi. Zaharli moddalar o‘simliklarning chirigan poya va barg qoldiqlari orqali ham tuproqqa qo‘shiladi. Atmosfera yog‘inlari orqali og‘ir metallar va zaharli moddalar sekin-asta tuproqqa singib boradi. 8-jadval Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|