O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi o`zbekiston tarixi

O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi

O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bozor munosabatlariga asoslangan demokratik jamiyat qurilishining Konstitutsiyaviy va huquqiy asoslarini yaratish va yuksak taraqqiyotimizning kafolati rolini muvaffaqiyatli bajarmoqda.
Mustaqillik tomon qo`yilgan dastlabki qadarnlardan biri-bo`lajak suveren Respublikaning Konstitutsiyasini tayyorlash g`oyasi I.A.Karimov tomonidan 1990-yilni mart oyida ilgari surildi. Ko’p o`tmay shu yilning iyun oyida Oliy Kengashning ikkinchi sessiyasida Respublika Prezidenti fahbarligida 64 kishidan iborat Konstitutsiyaviy Koraissiya tuzildi.
Komissiya Konstitutsiya loyihasini tayyorlash jarayonida xalqaro huquq qoidalariga, Birlashgan Millatlar Tashkilotining hujjatlariga Butunjahon inson huquqlari Deklaratsiyasiga amal qildi. Dunyoning ko’pgina taraqqiy etgan va rivojlanayotgan mamlakatlarining konstitutsiyaviy hujjatlari o`rganib chiqildi. Shu bilan birga boy tariximizdagi davlat boshqaruv tizimi va adolatli qonunshunoslilc an'analari ham chuqur o`rganildi.
Mustaqil O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi o’zmohiyati va ahamiyati jihatidan Sovet davridagi Konstitutsiyalardan, xususan, 1978-yilgi O’zbekiston SSR Konstitutsiyasidan tubdan farq qilishi kerak edi. Sotsialistik O’zbekiston Konstitutsiyasi o’zining mazmuni, ruhi bilan sobiq Ittifoq Konstitutsiyasidan kelib chiqib, O’zbekistonni bu Ittifoqqa qo'1-oyog`i bilan zanjirband etdi. Sinfiylik, partiyaviyiik g`oyalari bilan sug`orilgan Konstitutsiya g`oyat darajada mafkuralashtirildi va siyosiylashtirildi. Inson manfaatlariga nisbatan davlat manfaatlari ustun qo`yildi.
Mustaqillik Konstitutsiyasi loyihasida O’zbekistonda yuz bergan tarbdy o’zgarishlar hisobga olindi. Xususan, O’zbekiston mustaqilligini qonunlashtirish, iqtisodiyotda bozor munosabatlariga o`tishning shartlari, davlat va jamiyat qurilishida demokratik tizimning tamoyillari, inson huquqining ustuvorligi ifodasini topdi. Konstitutsiyada bayon etiladigan masalalarni birma-bir o`rganib chiqish uchun 35 kishidan iborat ishchi guruh va har bir bo`limini alohida tayyorlaydigan kichik guruhlardan iborat komissiyalar tashkil etildi.
Ishchi guruh va komissiyalar 1991-yilni oktyabrida Konstitutsiyaning birinchi, 1992-yilni bahorida ikkinchi nusxasini tayyorladi va shu nusxasi 1992-yilni 26-sentabrida umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e'lon qilindi. Joylardan tushgan minglab takliflar o`rganib chiqilib, noyabr oyida ikkinchi marta matbuotda bosib chiqildi.
Tuzatishlar va aniqlashlardan keyin mustaqil O’zbekiston Respublikasining Asosiy Qonuni 1992-yili 8-dekabrda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XII chaqiriq XI sessiyasida qabul qilindi.
Mustaqillik Konstitutsiyasi muqaddima, olti bo`Iim, 26 bob, 128 moddadan iborat bo’ldi. Birinchi bo`limda Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari bayon etilib, unda Davlat suvereniteti, xalq hokimiyatchiligi, Konstitutsiya va qonunning ustunligi, tashqi siyosatning bosh yo`nalishlari o’z ifodasini topdi. Asosiy Qonunning Ikkinchi bo`limi 35 moddadan iborat bo’lib, Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlariga bag`ishlangan. Bunda, O’zbekiston gespublikasining barcha fuqarolari bir xil huquq va erkinliklariga ega ekanligi, O’zbekistonning butun hududida yagona fuqarolik o'rnatilganligi, fuqarolarning shaxsiy huquqlari va erkinliklari, vijdon erkinligi va uning kafolatlanishi yoritilgan. Insonning davlat va jamiyat jshlarini boshqarishga bevosita hamda o’z vakillari orqali qatnashishlari, siyosiy partiyalar va harakatlarga qo`shilish huquqlari ta'kidlab ko’rsatilgan.
Asosiy Qonunda fuqarolarning mulkdor bo’lishi, mehnat qilish, nafaqa olish, o’z vaqtida dam olish, malakali tibbiy xizmatdan foydalanish, bilim olish huquqlariga ega ekanligi aniq qilib bayon etilgan va bu huquqlari va erkinliklari davlat tomonidan ta'minlanadi deb taqqoslab qo`yilgan. Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab qo`yilgan burchlarni, chunonchi, qonunlarga rioya qilish, xalqimizning tarixiy, ma'naviy meroslarini avaylab saqlash, atrof tabiiy muhitni asrash, soliqlar va mahalliy yig`imlarni o’z vaqtida to`lash, Vatanni himoya qilish kabi burchlari majburiy ekanligi ta'kidlangan.
Konstitutsiyaning "Jamiyat va shaxs" bo`limida O’zbekiston iqtisodiyoti bozor munosabatlariga asoslanishi, uning negizini xilma-xil mulk shakllarining teng huquqga ega ekanligiga kafolat berildi. Ishbilarmonlik, tadbirkorlik va tashabbuskorlik harakatiga keng yo'1 ochib berildi va mulkdorlar tabaqasini vujudga keltirish tamoyillari ishlab chiqildi. Jamiyat ijtimoiy birlashmalari, oila va ommaviy axborot vositalarining o`rni aniq bayon etib berilgan.
O’zbekiston Respublikasining ma'muriy-hududiy tuzilishi, O’zbekiston Respublikasi bilan Qoraqalpog`iston Respublikasining o’zaro munosabatlariga maxsus to`rtinchi bo`lim ajratilgan.
Mustaqil O’zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatining tashkil etilishi beshinchi bo`limda (50 modda) o’z ifodasini topgan. Davlat va hokimiyat organlari, Prezident, Vazirlar mahkamasining vakolatlari, ularni shakllantirish yo`llari aniq va ravshan bayon etilgan. Shu bilan birga bu bo`limda mahalliy hokimiyat organlari, sud va Prokuratura, Davlat Mudofaasi masalalari o’z ifodasini topgan.
Mustaqillik Konstitutsiyasining qabul qilinishi g`oyat katta siyosiy, huquqiy va xalqaro ahamiyatga ega bo’ldi. Asosiy Qonunimiz mamlakatda demokratik tamoyillarni amalga oshirish, xalqimizni huquqiy ma'naviy va mafkuraviy tarbiyalashda katta o`rin tutmoqda.
Prezident I.Karimovning "O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini o`rganishni tashkll etish to'g'risida"gi farmoyishiga asosan Konstitutsiyaning jamiyatdagi o`rni va ahamiyatini o`rganish, yosh avlodning huquqiy ongi, tafakkuri va madaniyatini yuksaltirish, unitlo mazmun-mohiyatini targ`ib qilish uchun 20 kishidan iborat maxsus komissiya tuzildi. Prezidentimizning Asosiy Qonunni "...bolalar bog`chasidan boshlab o`rganishni, maktablarda darslik tariqasiga o`qitishni, oliy o’quv yurtlarida maxsus bir dars sifatida o`rganishni barcha mutasaddi rahbar va tashkilotlarga topshiriq tariqasidagi..." ko’rsatmasi butun Respublikada Mustaqillik Konstitutsiyasini tashviqot vatarg`ibot qilishning dasturi bo’ldi.
18-mavzu. O’zbekistonda huquqiy - demokratik davlat va fuqarolik jamiyat asoslarining barpo etilishi O’zbekistonning o’ziga xos istiqlol va taraqqiyot yo`li.