О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

9- rasm. Kо’p uglerodli qotishmalarning birlamchi kristallanishi. 
Tarkibida 4,3 % uglerodi bо‟lgan chо‟yan 1147
о
С haroratda tо‟liq evtektika (ledeburitga) 
aylanadi. Evtektikagacha bо‟lgan qotishmalarda (2,14...4,3 % C) kristallanish jaraeni austenit 
hosil bо‟lishi bilan boshlanadi. K1 kontsentratsiyali qotishma 1 nuqtada qota boshlaydi. a 
nuqtaga mos keluvchi xaroratda qotishma austenit kristallari va suyuq qotishmadan iborat. 
Kesmalar qoidasiga kо‟ra qotishmaning suyuq qismining ulushi ас/вс nisbatdan, austenit 
miqdori esa ав/вс nisbatdan aniqlanadi. Austenit kristallarining va suyuq qotishmaning 
kimeviy tarkibi mos ravishda с va в nuqtalarini kontsentratsiya uqiga proektsiyalab aniqlanadi. 
Еvtektikadan keyingi qotishmalar (К
2
tarkibli qotishma) kristallanishi CD chizig‟i 
bо‟ylab birlamchi tsementitning ajralishidan boshlanadi. d nuqtaga mos keluvchi xaroratda 
qotishmaning suyuq qismining ulushi ye nuqtani kontsentratsiya о‟qiga proektsiyalab topiladi. 
Harorat S nuqtagacha pasayganda suyuq qotishmada yana 4,3 % uglerod bо‟ladi. Shu haroratda 
qolgan suyuq qotishmaning hammasi evtektikaga aylanadi. CF chizig‟idan past xaroratlarda 
qotishma strukturasi tsementit va ledeburitdan iborat bо‟ladi. 
Pо‟latlar sovitilganda austenit strukturasining о‟zgarishini kо‟rib chiqamiz (10- rasm). 

---

10- rasm. Pо’latlarning ikkilamchi kristallanishi. 
Tarkibida 0,8 % С bо‟lgan qotishmaning strukturasi 727
о
С gacha austenitdan iborat 
bо‟ladi. Sekin sovitilganda S nuqtada austenit ferrit plastinkalari va tsementit aralashmasiga 
parchalanadi (perlit). Perlit - evtektoid deb ataladi. Tarkibida 0,8 % gacha uglerod bо‟lgan 
pо‟latlar evtektoidgacha bо‟lgan pо‟latlar deb, 0,8 % dan kо‟p miqdorda uglerod bо‟lgan 
pо‟latlar esa evtektoiddan keyingi pо‟latlar deb yuritiladi. 
Evtektoidgacha bо‟lgan pо‟latlarda strukturaviy о‟zgarishlar ferrit hosil bо‟lishidan 
boshlanadi. К