O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “Energetika fakultetining”“issiqlik energetikasi” kafedrasi «Issiqlik energetikasi»

1- rasm. Suvni vodorod-natriy-kationitli yumshatishining parallel, ketma-ket va birgalikdashi 
sxemasi. 
1, 11 – dastlabki suvni keltirish va yumshatilgan suvni olib ketish; 2 – tuz aralashtirgich; 3 – 
natriy-kationitli filtrlarning guruhi; 4 – yumshatish baki; 5 – gazdan tozalovchi; 6 – yumshatilgan suv 
uchun idish; 7 – ventilyator; 8 – vodorod-kationitli filtrlar guruhi; 9 – kislota eritmasini saqlash uchun 
bak; 10 – nasos; 12 – vodorod-natriy-kationitli filtr.
H – kationitli filtrlarda tozalanayotgan suvda Ca yoki Mg kationlari paydo bo'lishi bilan
regenerasiya qilish uchun to'xtatiladi. H – kationitli filtrlarning ishchi ion almashtirish qobiliyatini
tiklash uchun reagent sifatida H
2
SO
4
yoki HCl kislotalarining eritmalari ishlatiladi. Regenerasiya
jarayoni Na – kationitli filtrlardagi kabi amalga oshiriladi.
R
2
]Ca+H
2
SO
4
=2R]H+CaSO
4

R
2
]Mg+H
2
SO
4
=2R]H+MgSO
4

2R]Na+H
2
SO
4
=2R]H+Na
2
SO
4

---

32
Reaksiyalar natijasida hosil bo'lgan CaSO

4
suvda kam eruvchi birikma bo'lganligi uchun
regenerasiya jarayonida kationit donachalari orasida qattiq holatdagi kristall birikmalar hosil qiladi, bu
kationitlarning “jipslanish holati” deyiladi.

2 - rasm. N-kationitli filtr. 
a – I pog'ona N-kationit filtr; b – II va III pog'ona N-kationit filtr; 1 – qayta ishlanadigan suvni 
kirishi; 2 – qayta ishlanadigan suvni chiqishi; 3 – yumshatilgan suvni kirishi; 4 – yumshatilgan suvni 
tushirish; 5 – filtrlangan suvni bir qismini tushirish; 6 – ketma-ket regenerasiyalash uchun 
regenerasiyalovchi eritmani kiritish; 7 – oddiy regenerasiya qilishda regenerasiyalovchi eritmani 
kiritish; 8 – sarf o'lchovchi shayba; 9 – suvni kirishdagi bosimini o'lchovchi manometr; 10 – suvni 
chiqishdagi bosimini o'lchash uchun manometr; 11 – havo chiqaruvchi quvur; 12 – yuqori tuynuk; 13 
– pastki tuynuk; 14 – suvni qayta yuklash uchun tuynuk; 15 – kationit; 16 – yuqori qismdagi 
taqismlovchi qurilma; 17 – sizdirish qurilmasi. 
Bu holat filtrlarning samarali ishlashiga salbiy ta'sir qiladi. Buning oldinigi oligsh uchun H –
kationitli filtrlar ikki bosqichda regenerasiya qilinadi. Birinchi bosqichda 1% H
2
SO
4
eritmasi
regenerasiya qilinib, bunda Ca va Mg kationlarining asosiy 5-6% H
2
SO
4
eritmasi bilan to'liq
regenerasiya qilinib, ishga tushiriladi. Regenerasiya uchun HCl kislota eritmasi ham ishlatiladi. Bunda
regenerasiya natijasida zararli birikmalar hosil bo'lmaydi. Ammo HCl kislotasi, uchuvchan va o'tkir
xidli bo'lgani uchun keng qo'lamda ishlatilmaydi.

---

33