O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “Energetika fakultetining”“issiqlik energetikasi” kafedrasi «Issiqlik energetikasi»

2 - rasm. Oqova suvlari tuzsizlantirish qurilmasi yordamida utilizasiyalanadigan ochiq issiqlik 
ta'minoti uchun ta'minlash suvini yumshatishning texnologik sxemasi: 
1 – H –kationitli “och” regenerasiyali va buferli filtrlar; 2, 3 – birinchi va ikkinchi pog'ona 
vodorod kationit filtrlari; 4, 5 – birinchi va ikkinchi pog'ona anionit filtrlari; 6 – bak; 7 – 
dekarbonizator; 8 – natriy silikatini dozalash uzeli; 9 – deaerator; 10, 11 – tindirgichlar; 12 – loyqa 
tindirgichi; 13 – aralashtirgich. 
Bu bilan tozalangan suv yo'lida ham zanglashlarning oldini olish imkonini beradi.
Ammiyakning uchuvchan xossaga ega bo'lganligi sababli qaerda qo'shilishiga qaramay suv –
bug' yo'lida nisbatan tez tarqaladi.Ammiyakning qo'shimcha suv va kondensatga qo'shilishi natijasida
suvning pH – miqdori oshib uglerodli po'latdan qilingan yuzalarda CO
2
gazi ta'sirida vujudga
keladigan salbiy holatlarning oldini oladi.Karbonot gazining neytrallash Suvning pH – miqdorini
ko'tarish uchun Ammiyakdan tashqari birqancha organik aminlar ham ishlatiladi Bularga
siklogeksilamin C
6
H
11
,NH
2
, morfolin C
4
H
9
NO va piperidin C
5
H
11
N kabi aminlar kiradi.Ishqoriylik va
uchuvchanlik xususiyatiga ega bo'lgan bu ingibatorlar uglerodli po'lat, mis qotishmalaridan yasalgan
qurilma hamda quvurlar yuzalarida ximoya qatlamlarini xosil qiladi aminlar suvning pH – miqdorini

---

64
8,5 – 9,0 gacha ko'tarib Ammiyakga nisbatan uchuvchanligi kamroq bo'lgani uchun ularning bekorga

sarf bo'lishi ham kamroqdir .
Aminlar har qanday sharoitda ham suv qizdirgich va kondensatorning mis va latun quvurlarida
zanglashlarni vujudga keltirmaydi Aminlar juda qimmat bo'lgani uchun bo'lgani uchun ularning
qo'llanishi biroz kamroq.Ammiyak va aminlarning ta'minot suvlarining tuz miqdorini oshirmaydi,buni
to'g'ri oqimli qozon agregatlarida ahamiyati kattadir.Chunki bu qozonlarda ishlatiladigan suv sifatiga
juda katta talablar quyiladi.
IESlarning suv – bug' yo'lida kislorodli zanglashlarning hamda misli qatlamlarning bug' hosil
bo'layotgan quvurlarda turbinaga o'tishini kamaytirishi uchun ta'minot suviga uzluksiz ravishda
gidrozin – gidrat moddasi qo'shib turiladi.Gidrozin - gidrat va kislorod o'rtasidagi reaksiya
quyidagicha kechadi.
N
2
H
4
+ H
2
O + O
2
= N
2
+ 3H
2
O 
Reaksiya natijasida faqat N va suv hosil bo'lgani uchun gidrozin – gidrat to'g'ri oqimli qozon
agregatlarida deaeratordan o'tib ketgan kisloroddan tozalashda yagona reagent hisoblanadi.Bu
reaksiyaning tezligini ortiqcha olingan gidrozin – gidrat miqdori,erigan kislorodning boshlang'ich
konsentrasiyasi,suv xarorati va pH – miqdori bilan belgilanadi.Ortiqcha gidrozin miqdori 20 – 30
mkg/kg darajasida bo'lishi qozon agregatida misli qatlamlarning paydo bo'lishiga ijobiy ta'sir
ko'rsatadi. Aks holda bu qatlamlar bug' tarkibida turbinaga o'tib, qatlamlar hosil qiladi.Qozon agregati
yuzalarini ularning tozalash turbina qismlarini tozolashdan oson bo'ladi.Odatda butun ta'minot suvi
yo'lini zanglashdan ximoya qilish uchun ammiyak, aminlar va gidrazin kondensat nasosidan keyin
suvga nasos – dozatorlar orqali suvning elektr o'tkazuvchanligi impulsi bo'yicha qo'shib turiladi.
3. Qozon agregatiga yuborilayotgan qo'shimcha suv nitratlar bilan ifloslangan bo'lsa o'rta
bosimli qozonlarni nitratli yemirilishdan saqlash uchun undagi suvga natriy sulfat, yuqori bosimli
qozon agregatlarida esa gidrozin eritmalari nasos dozatorlar yordamida yuborib turiladi.Bu reagentlar
qozon suvidagi nitritlar bilan o'zoro harakat qilib ularning suvdagi konsentrasiyasini kamaytirib,nitritli
zanglash xosil bo'lish jarayonini pasaytiradi.Nitritli zanglashning oldini olishning eng asosiy usuli esa
qo'shimcha ta'minot suvini barcha tuzlardan ,shu jumladan nitritlardan ham tozalashdir.
Qozon agregatlarida metallning zo'riqishidan zaklepkali,valsovkali qotirilgan joylarning
mustahkam bo'lmaganligi va qozon suvining agressivligi oqibatida vujudga keladigan kristallararo
zanglashlarning oldini olishda ham Natriy sulfat eritmasi ishlatiladi.Agar qozon suvida natriy sulfat
va natriy gidrooksidlarining miqdorlari bulinmasi 5 dan katta bo'lsa kristallararo zanglashning hosil
bo'lish tezligi ancha sekinlashadi.CnaSO
4
/ CnaOH > 5
Ishqorlarning miqdori katta bo'lgan holatlarda past va o'rta bosimli qozon agregatlarida
ularning metallga ta'sirini kamaytirish uchun seletra NaNO
3
natriy nitrat ingibatori qo'llaniladi.
Qozon agregatining mustahkamligini yanada oshirish maqsadida seletra bilan birga trinatriy
fosfat eritmasi aralashmasi ham ishlatiladi.Umuman seletra bosimi 70 kgk / sm
2
gacha bo'lgan qozon

---

65
agregatlarida qo'llaniladi.Yuqori bosimlarda u parchalanib nitritli zanglashni vujudga keltirishi

mumkin.