O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “Energetika fakultetining”“issiqlik energetikasi” kafedrasi «Issiqlik energetikasi»

1 - rasm. IES va IEM qozonlari uchun sarf va aralashmalarning muvozanat sxemasi. 
2. Qozon suvlarining fosfatlash katta bosimli qozon agregatlarida kalsiysiz, ya'ni selekatli
qatlamlar hosil bo'lishining oldini olmagani sababli, avvallo ta'minot suvi tarkibida temir alyuminiy va
kremniy miqdorini kamaytirish talab qilinadi. Amalda ularning temir oksidli qatlamlarning hosil
bo'lish oldini olish uchun qozon suvi yoki ta'minot suviga gidrozin eritmasi qo'shib turiladi.Gidrozin
temir oksidlarining kam valentli temir oksidlariga qisman temir metalligacha tiklab, temir oksidli
qatlamlarning hosil bo'lishini sekinlashtiradi.
6Fe
2
O
3
+ N
2
H
4 
– 4Fe
3
O
4
+ N
2
+ 2H
2
O 

---

72
2Fe 

3
O
4
+ N
2
H
4
- 6FeO + N
2
+ 2H
2
O: 2FeO + N
2
H
4 
– 2Fe + N
2
+ 2H
2
O 
Gidrozin miqdori qozon suvida etarli bo'lishi uchun 20-30 mkg/kg miqdorida qo'shilib
turiladi.Temir oksidli qatlam hosil bo'lishning oldini olish uchun trinatriyfosfat o'rniga qo'llanilayotgan
geksametofosfat natriy komleksoni ,qatlamlar hosil bo'lish jarayonlarini 4-5 marta
sekinlashtiradi,Ya'ni qozon suvi tarkibidagi temir birikmasini o'ziga biriktirib oladi. Misli
qatlamlarning oldini olish uchun avvallo yuzalarning alohida qizib ketmasligiga yo'l qo'ymaslik
kerak.Fosfatlashda qo'llaniladigan geksametafosfat natriy misli qatlamlar hosil bo'linishini
trinatriyfosfatga nisbatan keskin kamaytiradi.Bu reagent qo'llanilganda issiqlik oqimi zichligi
(460kvt/m
2
bo'lganda xosil bo'lishi bunda bir tekisda taqsimlangan yumshoq qatlamlar hosil bo'lishi
mumkin.)Demak qozon suviga gidrozin va geksametofosfat natriy reagentlari, qo'shib turilsa
murakkab selekatli,temir oksidli va misli qatlamlarning hosil bo'lish oldini olish mumkin.

3.Qozon suvini fosfatlash jarayonida uning pastki qismlari kollektor,ekran va pastki
barabanda quyqalar hosil bo'ladi bu quyqalar miqdori ta'minot suviga qo'shiladigan metalll
qirindilari va zanglash maxsulot hisobiga oshib boradi. Bu quyqalar qozonning pastki qismlaridan
vaqti – vaqti bilan chiqarib turiladi.Agar bu jarayon tartibi buzilmasa ikkilamchi qatlamlar hosil
bo'lishning keskin kamaytirish yoki to'lik oldini olishi mumkin.Faqat chiqarib tashlanayotgan suv
miqdori IESlarda bug' ishlab chiqarish quvvatining 0,3 % dan, IEMlarda esa 0,5 % dan kichik
bo'lmasligi kerak.Bug' yo'llarida qatlamlar hosil bo'lishning oldini olish uchun.Qozon suvi sifatini
ishlatish me'yorlarining saqlab toza bug' hosil qilish kerak.Buning uchun qozon suviga va hosil
bo'ladigan birikmalarni qozon suvidan chiqarib,ta'minot suvi bilan almashtirib turish kerak .Shu
maqsadda qozonning yuqori barabanidan zararli birikmalar aralashgan suv uzluksiz chiqarib
turiladi.Bunda qozon agregatidagi tuzlarning moddiy balansi o'rnatiladi, ya'ni qozon suvida zararli
birikmalar konsentrasiyasini ma'lum miqdorda qozondan chiqarib tashlanadi bu miqdor ta'minot suvi
bilan qozonga kirayotgan birikmalar miqdoriga teng bo'lishi kerak.Demak uzluksiz chiqarib
turiladigan suv miqdorini ta'minot suvi tuz miqdori va ishlab chiqarib tashlanayotgan suv sifatini
belgilaydi bu me'yorlar har bir qozon agregati uchun teploximik sinovlar asosida o'rnatilib qozonning
ishchi bosimiga bog'liq bo'ladi.