O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “Energetika fakultetining”“issiqlik energetikasi” kafedrasi «Issiqlik energetikasi»

2.Selikatli, temirli va misli qatlamlarning oldini olish choralari.
3.Barabanli bug' qozonlarida qo'yqalarni chiqarish usullari.
4.Barabanli bug' qozonlarida ta'minot suvi sifat me'yorlari.
Tayanch iboralar: korreksiyali fosfatlash, tuzlar konsentrasiyasi, ionlar, nasos dozatorlar, 
Ammiyak miqdori KESlar,IEMlar. 
Adabiyotlar: 1.2.3.7.9.14 
1.Zamonaviy barabanli bug' qozonlarida suvning uzluksiz qaynab, bug'ga aylanib turish
natijasida, qozon suvidagi kam miqdordagi tuzlar konsentrasiyasi vaqt o'tishi bilan oshib borib,
kalsiy va magniy birikmalari qiziydigan yuzalarda qatlamlar hosil qiladi. Bu holatning oldini olish
uchun ta'minot suvi yaxshi yumshatilishi, kondensatorda sovutuvchi suvning so‟rilishi oldini olish
bilan bir qatorda IESlarda qozon suvlarini korreksiyali fosfatlash tartibi qo'llaniladi. Bu usul
yordamida suv tarkibidagi Ca, CO
4
,SiO, ionlari birikishi uchun qulay sharoit bo'lganda ham, ularning
birlashib qatlamlar hosil qilishining oldini olish mumkin. Buning uchun qozon yoki ta'minot suviga
uzluksiz ravishda fosforning natriyli tuzlari qo'shib turiladi natijasida hosil bo'ladigan qatlamlar qattiq
holatda kalsiy balki quyqa shaklida paydo bo'lib, bu quyqalar qozonning pastki qismlaridan chiqarib
yuboriladi. Bu quyqalar Ca ning fosfotlar birikishi natijasida vujudga kelib, qiyin eriydigan
gidroksilapatit tuzidir. Сa
10
(PO
4
)
6
(OH)
2
(Bu holatda qozon suvidagi Ca ionlari miqdori kamayib,

---

71
qatlamlar hosil qiluvchi CaSO

4
va CaSiO
3
tuyinishga uglurmay butun ta'minot suvi bilan
qo'shilayotgan Ca gidroksilapatit quyqasi holatida qozon tagiga cho‟kadi). (Qozon suviga
qo'shilayotgan fosfotlar miqdorini aniqlash, ularning qozon suvidagi ortiqcha miqdorini saqlab turish,
qozon suvini uzluksiz nazorat qilib qiziyotgan yuzalar holatini kuzatish bilan amalga oshiriladi.
Xarorat oshib borishi bilan trinatning fosfatning erishi kamayadi shuning uchun katta bosimli bug'
qozonlarida fosfatlar konsentrasiyasi 100 mg/kg dan oshib ketmasligi kerak fosfatlash jarayoniga pH
– muhitining ta'siri katta pH>10 dan katta bo'lganda PO
4
3-
,OH va Сa+ ionlarining gidroksilapotit
qo'yqasini hosil qilishi oson bo'ladi.
10 Ca Si O
3 
+ 6 Na
3 
PO
4 
+ 2 Na OH 

Ca
10 
(PO
4
)
6
+ (OH)
2 
+ 10 Na
2 
Si O
3 
PH miqdori nisbatan kichik ya'ni PH=7,5†8 oralig'ida bo'lsa quyqa o'rniga qiziydigan yuzalarga
yopishib qatlamlar hosil qiladigan kalsiy fosfat Сa
3
(PO
4
)
2
birikmasi hosil bo'ladi. Agar qozon suvi
tarkibida PO
4
2-
ionlari miqdori ko'payib ketsa magniy fosfat Mg
2
(PO
4
)
2
birikmasi vujudga kelishi
mumkin.Bu birikma qiziydigan yuzalarga yopishib issiqlikni kam o'tkazuvchi ikkilamchi qatlarlar
hosil qiladi.Odatda qozon yoki ta'minot suviga fosfatlash tartibi uchun trinatriyfosfat NaPO
4

ishlatiladi.Suvning ishqoriyligi katta bo'lganda dinanatriyfosfat Na

2
HPO
4
, monofosfat NaH
2
PO
4

hamda geksametofosfat (NaPO

3
)
6
moddalari qo'llaniladi. Fosfat eritmasi qozon suviga alohida yoki
markazlashgan usulda qo'shib turiladi. Alohida olingan usulda fosfatlar qozon barabanlariga nasos
dozatorlar orqali uzluksiz yuborib turiladi.Markazlashgan usulda esa eritma ta'minot nasosi oldida yoki
qo'shimcha suv tarkibiga qo'shib turiladi .Markazlashgan usul qulay bo'lib u suvning pH- miqdorini
tartibga olib,ta'minot suvi quvurlarida zanglashning oldini oladi. Keyingi paytda IESlarda
fosfatlarning o'rnida o'zining bir qancha jihatlari bilan foydali bo'lgan EDTА va trilon B reagentlari
qo'llanilmoqda.Ularning keng kulamda qo'llanishiga ularning qimmatligi va etishmasligi sabab
bo'lib turibdi.