Mexanikaviy xossalari. Metall va qotishmalarning tashqi kuchlari ta‟siriga qarshilik
ko‟rsata olish xususiyati ularning mexanikaviy xossasi deyiladi. Metallning asosiy mexanikaviy
xossalariga uning mustahkamligi, plastikligi, elastikligi, qattiqligi, zarbiy qovushoqligi kiradi.
Amalda materiallarning bu mexanikaviy xossalari GOST asosida sinab aniqlanadi.
Mustahkamlik - metallning kuchlar ta‟siri ostida yemirilishga yoki qoldiq deformatsiya
paydo bo‟lishiga qarshilik ko‟rsatish xususiyatidir.
Qattiqlik – metallning o‟zidan qattiqroq jism ta‟siridan sirtqi deformatsiyalanishga
qarshilik ko‟rsatish xususiyatidir.
Elastiklik - metallning kuch ta‟siri to‟xtatilgach, o‟zining dastlabki shaklini tiklash
xossasidir.
Zarbiy qovushoqlik – metallning dinamik yuklanishlar (nagruzkalar) ta‟siridan
yemirilishga qarshilik ko‟rsatish xossasidir.
g)
Texnologik xossalari. Materiallarning sovuqlayin yoki qizdirilgan holda turli
texnologik ishlovlar (quyish, bolg‟alash, payvandlash, kesib ishlash) ga moyilligi, ularning
texnologik xossalari deyiladi.
Payvandlanuvchanlik deb, payvanlanadigan sirtlarning plastik yoki suyuq holatgacha
qizib, ajralmas mustahkam birikmalar hosil qila olish xususiyatiga aytiladi.
Bolg’alanuvchanlik deb, metallning bosim ostiga bolg‟alanib va prokatlanib
ishlanuvchanlik xossasiga, ya‟ni qizdirilgan holatga yoki sovuqlayin zarb yoki bosim ta‟sirida
kerakli shaklga kirish xususiyatiga aytiladi.
Ishlanuvchanlik deb, metallning kesib ishlov berish mumkinlik xossasiga aytiladi.
Bundan tashqari metallarning bukuluvchanligi, takror bukuluvchanligi kabi xossalari
ham mavjud va ular maxsus sinash usullari orqali aniqlanadi.
Savol va topshiriqlar: 1.
Xom ashyo, material va yarimfabrikat tushunchalariga ta„rif bering.
2.
Materialshunoslik fanining oldiga qо‟yilgan masalalar nimalardan iborat?
3.
Materialning tarkibi, tuzilishi va xossalariga ta„rif bering.
4.
Metallarda qanday kristall panjaralar bо‟ladi?
5.
Kristall panjaraning davri va koordinatsion soni deganda nimani tushunasiz?
6.
H.M.K va Yo.M.K panjaralarning elementar katakchalariga nechtadan atom
tо‟g‟ri keladi?
7.
Kristall panjaralarda qanday nuqsonlar uchraydi?
8.
Allotropiya hodisasini tushuntiring.
9.
Metallarning birlamchi kristallanishi nima?
10.
Metallarning qanday xossalarini bilasiz?
11.
Metallning qattiqligi nima?
