O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi s. R. Sharipov yer tuzish asoslari

Yer tuzish fani
 - xalq xo‘jaligida yerni tashkil etish qonuniyatlarini, qishloq xo‘jaligida 
va boshqa tarmoqlarda undan samarali foydalanish
,
uni eng qimmatbaho tabiiy resurs 
sifatida saqlash uchun uni tuzish shakllarini o‘rganadi.
 
IX BOB 
YER TUZISH FANI VA UNING RIVOJLANISHI. 
 
1. 
 
Yer tuzish fanining predmeti va vazifalari. 

---

80 
Yer tuzish nazariyasi predmeti va usullarini shakllantirish, uning fanlar tasnifidagi 
o‘rnini, boshqa fanlar bilan o‘zaro aloqasini, uning asosiy mazmunini aniqlash uchun 
izlanuvchilarning bir necha avlodlari kuch-g‘ayratlarini sarflashga to‘g‘ri keldi.
Uzoq vaqtlarda u asosan yer tuzishni loyihalash usullari to‘g‘risidagi ta’limotdan iborat bo‘lib 
keldi. Oxirgi 15-20 yil ichidagi nazariy izlanishlarning o‘ziga xos xususiyati ular doirasining sezilarli 
darajada kengayib, loyihalash chegaralaridan chiqib ketishi hisoblanadi. Bunda yer tuzish 
amaliyotiga sezilarli ta’sir ko‘rsatgan ko‘plab voqealar - cho‘l va bo‘z yerlarni ommaviy o‘zlashtirish 
va ularni tuzishning shakllarini izlash, keng miqyosdagi eroziyaga qarshi ishlarning boshlanishi, yer 
va tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida yangi qonunlarning qabul qilinishi, yer kadastri usullarining 
ishlanishi, ilmiy-texnik bashoratlashning rivojlanishi, yer resurslaridan foydalanish bosh chizmasini 
tuzish bo‘yicha ishlarning boshlanishi va boshq. o‘z rolini o‘ynaydi. Hozirgi yer tuzish fanining eng 
asosiy vazifasi yer islohotlarini ilmiy-uslubiy ta’minlash hisoblanadi.
Qator hollarda bashoratlash, uzoq muddatli dastur yoki reja xarakteridagi, aniq loyihaviy emas, 
balki, chizma tarzidagi yechimni talab etuvchi yer tuzish tadbirlariga zarurat tug‘iladi; yer 
tuzuvchilar va yer tuzish organlarining har xil chegaradosh tadbirlarda qatnashishini kengaytirish 
kerak bo‘ldi.
Shunday shaklda xo‘jaliklararo yer tuzish vazifalari doirasini kengaytirish, tarmoqlararo 
muammolarni yechish, noqishloq xo‘jalik tarmoqlarini tashkil etish va texnologiyalarini to‘laroq 
hisobga olish zarurati kelib chiqdi. Loyihalarni tuzish, iqtisodiy va huquqiy asoslash usullarining 
o‘zi, yer tuzish ishlarini tashkil etish, rejalashtirish, ularning mazmuni va bajarish usullari ham 
bunday hollarda ma’lum o‘zgarishlarga uchraydi. Loyiha institutlari o‘zlarining asosiy vazifalari 
bilan bir qatorda hozir yana inventarizatsiya va kadastr ishlarini bajarishadi, tumanlar yer tuzish 
chizmalarini tuzishadi, loyihalashdan oldin bajariladigan boshqa ishlarni hamda ishchi 
loyihalashning u yoki bu yer uchastkasidan foydalanish intensivligini oshirish maqsadida har xil 
turlarini bajaradi. 
Fan oldida yer tuzish ishlab chiqarishining yerning qishloq xo‘jaligida va boshqa 
tarmoqlardagi faoliyati qonuniyatlari bilan chambarchas bog‘liq umumiy qonuniyatlarini aniqlash 
vazifasi ko‘ndalang bo‘ldi. Shu bilan uning predmeti ancha kengaydi va ilmiy fan sifatidagi, uning 
ahamiyatli qismi bo‘lib qoladigan yer tuzishni loyihalash chegaralaridan ancha uzoqqa chiqdi. 
Natijada yangi fanlar - «Yer tuzishning ilmiy asoslari», «Yer tuzishda iqtisodiy-matematik usullar va 
modellashtirish», «Yer resurslaridan foydalanishni rejalashtirish va bashoratlash» va boshq. paydo 
bo‘ldi. 
Yer tuzish nazariyasi va amaliyotida ko‘pchilik hollarda yer tuzishning ob’ektiv mavjud 
ijtimoiy-iqtisodiy hodisa va fan sifatidagi tushunchasini almashtirish kuzatiladi. Noto‘g‘ri