O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universisteti
Yüklə 1,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1
Андре Бретона. Сюрреализм манифести. // Жаҳон адабиѐти. – 2000й. 5-сон. 179-бет. 1 Б.Каримов. Истиқлол даври шеърияти. 42-бет. 61 qarshi qo‗yib bo‗lmaydi. Modernizmga realizm suvratidagi sosrealizm oqimigina qarshi qo‗yilgan. Endilikda asta-sekin adabiyot siyosatdan holi bo‗lmoqda. Chunonchi, adabiyotning o‗z «siyosati» mavjud. Adabiyot inson ruhiy olami uzra siyosat yurgizadi, ruh olamidagi jismlar orasida intizom o‗rnatadi, qadim-qadimdan shunday bo‗lib kelgan. So‗fiylarning ko‗ngil parvarishi ta‘limoti bejiz kun tartibiga chiqmagan bir mahallar. Biz shu yo‗ldan yurmog‗imiz lozim. Bu yo‗l ma‘naviyatimizni yuksaklikka olib chiqadi, bu yo‗l millatimiz yuragini, sharqona kechinmalarini bobolarimiz ma‘naviyatiga omuxta etgan holda jahon ilm ahliga ko‗z-ko‗z qiladi» 2 . Darhaqiqat, shoir ta‘kidlaganidek, inson ruhiy holatini taftish etuvchi, uning o‗zligini, «men»ini kashf etishga qaratilgan va bugungi kunda modern adabiyoti deb nomlanayotgan uslubiy yo‗nalish Sharqning ulkan tafakkur qudrati bilan yaratilganligiga ishonch hosil qilamiz. Bu haqda yozuvchi Nazar Eshonqul fikr bildirar ekan, xalqimizning qadimiy ijod namunalarini yuqori baholab: «Turkiy xalqlar asotir va eposining ta‘sir ko‗lami shu darajada kengki, biz hatto buni tasavvur ham qilolmaymiz. Agar biz ana shu merosni o‗zlashtira olsak, g‗arb adabiyoti nimadan iborat ekanligini ham tezda tushunib yetamiz» 3 , - deydi. Taniqli munaqqid va olim A.Rasulov esa so‗nggi yillar o‗zbek poeziyasining biz tahlil qilgan tamoyillari haqida so‗z yuritib, «so‗nggi yillar o‗zbek poeziyasida insonning o‗zini-o‗zi anglash muammosi jiddiy talqin etilmoqda. Inson ruhiyatidagi hayot, ziddiyat, falsafiy-ruhoniy talqin hech kimni befarq qoldirmaydi. Abdulla Oripovning «Bir qarasam» she‘rida ham 2 Б.Рўзимуҳаммад. Назарияга бефарқ қараяпмизми? // ЎзАС. -2001й. 7 декабрь. 3 Назар Эшонқул Ёшлар насри ўз йўлидан боради. // ЎзАС. – 2000й. 4 август. 62 o‗zini-o‗zi anglash, ruhiy holat, ichki kurash aks etadiki, u asarning umriboqiyligini ta‘minlagan... O‗zbek adabiyotida «men» - «yaratgan hamma narsamiz» qatlami yoxud inson farzandining tabiat va jamiyat bag‗riga to‗la kirib borishi, «men» - «koinot» qatlami yoki ilmiy-diniy- falsafiy qarashlarni yaxlitlikda aks ettirgan murakkab asarlar hali ko‗p emas... Rauf Parfi, Abduvali Qutbiddin, Faxriyor singari shoirlar asarlarida tarixiy nomlar, asarlar, diniy tariqatlarga ishoralar borki, ularni o‗zlashtirish uchun ma‘lum tayyorgarlik bosqichini o‗tash joiz» 1 . Ayni fikrni bugungi o‗zbek she‘riyatining «modern» yo‗nalishida ijod qilayotgan barcha shoirlar asarlariga tadbiq etish mumkin, deb o‗ylaymiz. Chunki bunday uslubdagi she‘rlar kitobxondan she‘rshunoslik ilmini va muayyan adabiy tayyorgarlikni talab etishi aniq. Zotan, she‘rni har bir kitobxon o‗z ko‗ngli, his-tuyg‗ulari va tafakkur tarziga monand his qilib anglaydi. Hozirgi o‗zbek she‘riyati namunalarini tahlil qilib, quyidagi xulosalarga kelish mumkin: - mustaqillik davri o‗zbek she‘riyati timsolida sirli-sehrli va rang-barang inson olamini shoir yoki lirik qahramon qanday anglayotganligini tasvirlashdan betakror inson dunyosining turfa holatlarini o‗z idroklari-yu his-tuyg‗ulariga tayanib, ko‗ngillariga o‗zlari yo‗l topishlariga undash, insonni anglashga intilishdan uning qalbini o‗ziga anglatish tomon qadam tashlanganligini ko‗rsatuvchi yo‗nalish paydo bo‗lganligidan dalolat beradi. Hozirgi o‗zbek she‘riyatiga xos bu tendensiya qanday ijodiy-estetik tamoyillarda o‗z aksini topmoqda? O‗zbek shoirlarining o‗zbek klassik she‘riyati va xalq og‗zaki ijodiga xos an‘analarni davom etdirib, poetik nutq 1 А.Расулов. Танқид, талқин, баҳолаш. –Т.: Фан. 2006. 105-106-бетлар. 63 xususiyatlaridan mohirona foydalanib, ijtimoiy-falsafiy ma‘no tashuvchi badiiy umumlashmalarni yaratishga intilishlarida ko‗rinadi; Zamondoshimiz ongida, xayoloti, ruhiyatida sodir bo‗layotgan jarayonlarni bor ko‗lami va turfa ranglari bilan tasvirlash tendensiyasi yozuvchilarga inson ongi va dunyosining betakror, ziddiyatli holatlarini hayotning o‗zidagi kabi tabiiyligi bilan badiiy gavdalantirish imkonini berayotganligini ko‗rsatadi; Shoirlar favqulodda yaratilgan ifodalar orqali ramziy obrazlarni kitobxon ko‗z o‗ngida jonlantirishga erishib, poetik g‗oyani to‗laqonli anglatishga muvaffaq bo‗layotirlarki, bu xususiyat hozirgi o‗zbek she‘riyatiga xos tendensiya sifatida o‗rganilishi lozim. Ranglarni ramzlashtirish hozirgi o‗zbek adabiyotida o‗ziga xos an‘ana tarzida davom etmoqda, badiiy- estetik tamoyil sifatida yashamoqda. O‗zbek she‘riyatida islom asotirlari va g‗oyalari bilan sug‗orilgan she‘rlar paydo bo‗ldi. Hozirgi o‗zbek she‘riyatiga xos tamoyillardan yana biri shoirlarning poetik nutqning xitob, murojaat kabi shakllaridan, so‗z takrori, ritorik so‗roq kabi unsurlardan foydalanib, olamni uning bir bo‗lagi bo‗lmish inson dunyosini poklash orqali munavvar etish haqidagi dunyo olimlari, faylasuf-u shoirlari qarashlariga hamohanglikda yaratilayotgan poetik g‗oyalari, betakror tashbehlarga yuklangan salmoqli fikr va tuyg‗ulardan anglashilishini alohida ta‘kidlaymiz. Mustaqillik davri o‗zbek she‘riyatiga xos xususiyat: ruhiy tahlilning teranligi; asarga xos poetik tafakkur tarzining serohangligi; voqealarning an‘anaviy realistik asarlardan farqli hayotiy manzaralarda gavdalantirish; hodisalar, kechinmalar «men» orqali his qilinishi yangilik sifatida qabul qilindi, bahs munozaralarga sabab bo‗ldi. Bu xususiyat realistik tasvir uslubi 64 bag‗rida yuzaga kelgan «yangilik» sifatida e‘tirof etilayotgan «o‗zbek modern she‘riyati» alohida va o‗ziga xos estetik tamoyil sifatida yuzaga kelganligi hamda rivojlanayotganligini asoslaydi. Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|