O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti baxtiyar Ergashev manbashunoslik va tarixshunoslik darslik

Xondamir.
XV asr oxiri va XVI asrning birinchi yarmida o‗tgan yirik 
tarixchi olim. To‗la ismi – G‗iyosiddin Muhammad ibn xoja Xolsomuddin 
Muhammad ibn xoja Jaloluddin ibn xoja Barhonuddin. Taxminan 1475 yilda 
tug‗ilgan. Otasi Sulton Muhammad Mirzoning vaziri bo‗lgan. Ona tarafdan 
Mirxondning nabirasidir.
Xondamir 15-16 yoshlarida Alisher Navoiyning e‘tiborini qozonadi va uning 
xizmatiga (kutubxonasiga) qabul qilinadi. U to Navoiyning vafotiga qadar uning 
xizmatida bo‗ladi. Navoiy Xondamir haqida masalan: «Mavlono Xondamir 
Mirxondning farzandlari va salohiyatli yigitdir. Tarix ilmida mahorati bor…»
Xondamir O‗rta Osiyo, Yaqin va O‗rta Sharq xalqlari tarixi va madaniyatiga 
oid 10 ga yaqin asar yozib qoldirgan. 
Xondamirning ilmiy merosida «Habib us-siyar» asari alohida o‗rin tutadi va 
O‗rta Osiyo hamda Xurosonning XV asr oxiri va XVI asrning birinchi choragidagi 
ijtimoiy-siyosiy tarixini o‗rganishda muhim va qimmatli manbalardan hisoblanadi. 
Asar 1521-1524 yillarda yozilgan. 
«Habib us-siyar» umumiy tarix tipidagi asar bo‗lib, muqaddimadan iborat. 
O‗z navbatida har bir jild 4 qismga bo‗linadi. Asarning I-II jildlari hamda III 
jildining 1-2 qismlari Turkiston xonlari, Chingizxon va uning Mo‗g‗uliston, Dashti 
Qipchoq, Movarounahr va Eronda hukmronlik qilgan avlodi, Mammoqnar, 
Kirman, Qoraxoniylar, Mozandaron hukmdorlari va Xuroson sarbadorlari tarixini 
o‗z ichiga oladi. III jildning 3-4 qismlari esa original bo‗lib, Xuroson va 
Movarounahrning XV asrning 90-yillaridan to 1524 yilgacha bo‗lgan ijtimoiy-
siyosiy ahvolini chuqur va atroflicha bayon etadi. Xondamir ham hukmron feodal 
sinfining vakili edi. Shuning uchun mehnatkash xalqning og‗ir va ayanchli ahvoli 
uning diqqat-e‘tiboridan chetda qolgan. Shunga qaramay, «Habib us-siyar» 

---

110 
tinimsiz urushlar tufayli xalqning yelkasiga tushgan og‗irliklar xususida ayrim, 
lekin diqqatga sazovor faktlarni uchratish mumkin. Masalan, asarda o‗z aksini 
topgan 1498 yili Samarqand qamali vaqtidagi shahar xalqining ayanchli ahvoli, 
1512 yili Qarshi xalqining qizilboshlar va Buxoro qo‗shini tarafidan qirg‗in 
qilinishi, 1512-1514 yillari Xurosonda yuz bergan ocharchilik haqidagi xabarlar 
shular jumlasidandir. Bundan tashqari, «Habib us-siyar»da muhim ijtimoiy-
iqtisodiy masalalarga oid, masalan, yer egaligi, tarxonlar va suyurg‗ol egalari va 
ularning jamiyatda tutgan o‗rni, zulm, Temuriylar davlatining ma‘muriy tuzilishi 
haqida qimmatli ma‘lumotlar bor. 
Mirxond.
Mir Muhammad ibn Sayid Burhoniddin Xavandshoh ibn 
Kamoliddin Mahmud al-Buxoriy O‗rta asr tarix fanining ko‗zga ko‗ringan 
namoyandalaridan biridir. Ota-bobolari asli Buxorolik bo‗lib, faqh ilmida 
zamonasining yetuk olimlari sifatida mashhur bo‗lganlar. Mirxond 1433 yilda 
Balxda tug‗ildi, lekin umrining ko‗p qismini Hirotda o‗tkazdi. 
Mirxond o‗zining «Ravzat us-safo» asarida muqaddima, xotima va yetti 
jilddan iborat: 1) Dunyoning yaratilishidan to Sasoniy Yazdijard III (623-651 yy.) 
davrigacha o‗tgan ijtimoiy-siyosiy voqealar; 2) Muhammad payg‗ambar va xalifa 
Roshiddin davrida bo‗lib o‗tgan voqealar; 3) O‗n ikki imom tarixi: Umaniya va 
Abbosiya xalifaligi; 4) Abbosiylar bilan zamondosh sulolar; 5) Chingizxon va 
uning avlodi; 6) Amir Temur va uning zamonidan to Sulton Abu Said o‗limigacha 
(1469y.) bo‗lib o‗tgan voqealar; 7) Sulton Husayn va avlodining tarixidan iborat.