O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
Turon pasttekisligi. O‘rta Osiyoning tekislik va pasttekislik qismlarini
egallab yotgan Turon pasttekisligi g‘arbda Kaspiy dengizinipg sharqiy sohillaridan boshlanib, sharqda Tyanshan va Pomir Oloyning Tog‘ etaklarigacha davom etadi. Uning dengiz sathidan o‘rtacha balandligi 100-200 m ni tashkil etadi. Pasttekislikning asosiy qismi qumli va gilli cho‘llardan iborat. Bu yerda iqlim nihoyat darajada quruq bo‘lganligi sababli eol jarayonlar kuchli ro‘y beradi. Natijada Qoraqum va Qizilqum massivlarida mezorelef hamda mikrorslefning asosiy shakllarini vujudga keltiradi. Turon pasttekisligi uchun qum massivlari va gilli cho‘llardan boshqa paleozoyda burmalangan qoldiqli tog‘ tizmalari, kattaligi har xil bo‘lgan berk quruq botiqlar ham harakterli. Qizilqumning markaziy qismi Tomditog‘, Quljuqtog‘, Ovminzatog‘, Aristontog‘, Bukantog‘ va boshqa qoldiqli tog‘larning balandligi 700 m dan 900 m gacha boradi va undan ham ortada. Berk oqmas botiqlardan eng kattalari Oyoqog‘itma, Qoraxotin, Mingbuloq va boshkalardir. Bulardan tashqari Mang‘ishloq yarim orolida eng chuqur Qoragiyo (Botir) cho‘kmasi joylashgan bo‘lib, uning tagi dengiz sathidan -132 m past, Qorniyoriq cho‘kmasining tagi esa -70 m pastdir. Turon pasttekisligi atrofdagi o ‘ l k a l a r g a n i s b a t a n b e r k i c h k i h a v z a h i s o b l a n a d i . Yevrosiyonint janubiy qismida joylashgan Arabiston va Xindiston platformalarinipg ichki va tashqi bukilmalarida yirik allyuvial tekisliklar Mesopotamiya va Hind-Gang pasttekisiliklari hosil bo‘lgan. Bu pasttekisliklar katta qalinlikdagi allyuvial yotqiziqlardan tarkib topgan. Ular uzoq yillar mobaynida kishilar Tomonidan o‘zlashtirilib, qishloq xo‘jaligida keng foydalanib kelinmoqda. Shu boisdan bu pasttekisliklarda o‘ziga xos irrigatsion antropogen mikrorelef shakllari vujudga kelgan. Xitoyning sharqiy qismida Taykanshan tog‘lari bilan Sariq dengiz oralig‘ida Buyuk Xitoy tekisliti joylashgan. Bu aslida pasgtekislik tipidagi tekislik bo‘lib, Xitoy platformasi hududidagi yirik bukilmada qalinligi 800-1000 m dan ziyod bo‘lgan to‘rtlamchi davr allyuvial yotqiziqlaridan tashkil tongan. Uning yer yuzasi juda pastlik bo‘lib, asosiy qismining o‘rtacha dengiz sathidan balandligi 50 m dan oshmaydi, tog‘ etaklarida esa 100 m gacha ko‘tariladi. Tekislikning markaziy qismida maksimal balandligi 1591 m bo‘lgan va qadimiy jinslardan tuzilgan Shandun tog‘lari ko‘tarilib turibdi. Tekislikda ko‘llar va botqoqliklar keng tarqalgan. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|