O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»

SHIMOLIY AMERIKANING TABIAT ZONALARI. 
SHimoliy Amerikaning landshaft komplekslari yukorida taxlil etilgan tabiat 
komponentlari singari tekisliklarda asosan kenglik zonallik konuniyatiga
bo‘ysungan xolda taqsimlangan. Bunday tabaqalanish ayniksa materikning 
shimoliy qismida yaxshi ifodalangan. SHimoldagi arktika saxrolari, tundra,

---

---

o‘rmon-tundra, tayga landshaft zonalari g‘arbdan sharqqa tomon cho‘zilib

joylashgan. Ammo, materikning markaziy va janubiy qismlaridagi o‘rmon-dasht, 
dasht, chala chul va cho‘l landshaft zonalari meridian yunalishda joylashgan.
Zonalarning ikki yunalishda joylashishiga asosan ikki xil omil-relef va iklim 
sharoiti sabab bo‘lgan. Tabiat zonalarining xam kenglik, xam meridian bo‘ylab
joylashishi SHimoliy Amerika uchun xarakterli xususiyatdir. Kuyida landshaft 
zonalarining tafsili bilan tanishamiz.
Arktika saxrolari zonasi materikning eng shimoliy Butiya yarim orolini va
Butiya qo‘ltig‘i soxillarini o‘z ichiga oladi. Zonaning kor va muzliklar bilan 
koplangan katta kismi Kanada Arktika arxipelagiga va Grenlandiya oroliga tug‘ri
keladi. Zonada yoz juda kiska va kish uzok, davom etadi. Xarorat 0°S dan yukori 
bo‘lgan kunlar soni nixoyatda kam (11-50 gacha), sovuk bulmaydigan davr
umuman kuzatilmaydi. YOgin-sochin mikdori 200-300 mm dan oshmasada 
namgarchilik juda serob. Kordan ozod bo‘lgan xar joy-xar joyda mox va
lishayniklardan tarkib topgan siyrak o‘simliklar o‘sadi. Xayvonot olami turlarga 
kambag‘al. Sutemizuvchilardan oq ayik, qutb tulkisi, muskus xukizi, lemminlar
yashaydi. 


Tundra zonasi materikning shimoliy qirg‘oqlarini o‘z ichiga olib, uning
janubiy chegarasi Gudzon kultigi atrofida maxalliy iqlim va arktika sovuk xavo 
massasi ta’sirida 57° sh.k. gacha tushadi. Zonaning mikrorelefida sovuk iqlim va
ko‘p yillik muzlok erlar ta’sirida xosil bulgan poligonal yoriklar, muzlok tepaliklar 
keng tundra tekisliklarida yakkol ko‘zga tashlanib turadi.
Tundra subarktik mintakasidagi sovuk iqlimli, tundra-botkok gleyli-
botkok tuprokdi, urmonsiz, mox-lishayniklar xamda butalar
usadigan va murakkab sturukturaga ega bulgan landshaft kompleksdir. Alyaska va 
Garbiy Kanada tundrasi asosan lishaynikli bulib, u erda er bagrlab usadigan tog‘
dafna butasi xam uchraydi. Labrador tundrasi ko‘p jixatdan Skandinaviya 

tundrasiga o‘xshab ketadi. Bu tundra toshlok, lishaynikli, pakana bo‘yli tol, qayin,

zirk butazorli va torfli-botqoq landshaft komplekslardan tarkib topgan. Lishaynikli 
tundralar qarib u shimol bugularini, Evrosiyo tundrasidan ketirilgan uy bugularini
bokishda yaylov sifatida foydalaniladi. Tundrada muzlik davridan sakdanib 
qolgan, kalin va uzun junli yirik utxur xayvon-kor kuchkori yashaydi.
Yirtkichlardan oq tulki va bo‘rilar uchraidi. Soxillardagi morjlar, tyulenlar, kabiru 
shimol bug‘usi maxalliy axoli tomonidan ov qilinadi.