O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»

Tekisliklar va pasttekisliklar. Yevrosiyo hududida boshqa materiklarga
nisbatan bepoyon tekisliklar va pasttekisliklar nihoyatda keng tarqalgan. Shimoliy 
YYevropa, O‘rta YYevropa, Sharqiy YYevropa, G‘arbiy Sibir, Shimoliy Sibir,
Buyuk Xitoy, Turon, Mesopotamiya, Hind-Gang tekisliklari va pasttekisliklari 
shular jumlasidandir. Bu ent katta tekislik va pasttekisliklar zaminini turli geologik
davrlarda vujudga kelgan platforma strukturalari tashkil etadi. Shuning uchun bu 
regionlarda tabaqalashgan kuchsiz tebranma harakatlar ro‘y berib turadi.
Sharqiy Yevropa tekisligi. Yevrosiyo materigi tekisliklari o‘rtasida Sharqiy
YYevropa tekisligi maydonining kattaligi jihatidan birinchi o‘rinda turadi va yer 
usti tuzilishining murakkabligi bilan farq qiladi. Bu tekislik kembriydan oldin
vujudga kelgan eng qadimgi kristall jinsli platforma ustida hosil bo‘lgan. U 
sharkda Ural tog‘ etaklaridan boshlanib, G‘arbda Polsha va Shimoliy Germaniya
hududlarigacha davom etadi. Asosiy relef shakllari mustaqil nomlarga ega bo‘lgan 
tekislik, pasttekisliklar (Bolgiqbo‘yi, Dvina-Mezen, Pechora, Meshchera, Polese,
Oka-Don, Qora dengizbo‘y, Kaspiybo‘yi) va balandliklar, kryajlar (O‘rtarus, 
Valday, Dneprbo‘yi, Belorus, Bugulma-Belebey, Yalpi Sirt, Timan, Donesk) dan
iborat. Sharqiy YYevropa tekisligining o‘rtacha absolyut balandligi 370 m atrofida 
bo‘lib, eng baland nuktasi qirlarda va kryajlarda 380 m gacha boradi. Kaspiybo‘yi

---

---

pasttekisligi platformaning eng chuqur sineklizasida shakllangan akkumulyativ

tekisliklar tipiga kiradi. Uning yuzasi dunyo okeani sathidan -26-28 m pastda 
joylashgan. Bu yerda eng yosh dengiz yotqiziqlaridan tarkib topgan,
parchalanmagan mezorelef va mikrorelef shakllari hukmronlik qiladi. 


G‘arbiy Sibir pastekisligi. Ural tog‘lari bilan O‘rta Sibir yassi tog‘ligi
oralig‘ida joylashgan G‘arbiy Sibir pasttekisligi Yer yuzidagi eng katta 
tekisliklardan biri hisoblanadi. Uning yer yuzasini tuzilishi Sharqiy Yevropa
tekisligi va Turon pasttekisligi yer yuzasi tuzilishiga nisbatan ancha oddiyligi bilan 
farq qiladi. G‘arbiy Sibir past tekisligi epigersin plitasi ustida shakllangan bo‘lib,
uning zaminini dislokatsiyalashgan va metomorflashgan paleozoy yotqiziqlari 
tashkil etadi. Tekislikning yuza qatlami esa mezozoy va kaynoeoyning dengiz
hamda kontinental yotqiziqlaridan tarkib topgan. G‘arbiy Sibir hududi dengiz 
havzasidan o‘rta oligotsenda ozod bo‘lgan. Yuqori paleogendan qum-gil
kontinental yotqiziqlari to‘plana boshlagan. 
G‘arbiy Sibirning umumiy yuza ko‘rinishi botik shaliga ega bo‘lib, uning
o‘rtacha balandligi markaziy qismida 50-100 m ni, Uralyoni qismida va Oltoy tog‘ 
etaklarida 150-250 m ni tashkil etadi. Yer yuzasining umumiy nishabligi janubdan
shimolga tomon juda sekin pasayib boradi. G‘arbiy Sibir pasttekisligini odatda 
to‘rtta yirik geomorfologik oblastga bo‘linadi: 1) Shimoldagi dengiz akkumulyativ
tekisliklar; 2) muzlik va suv-muzlik tekisliklar; 3) muzlikyoni ko‘l-allyuvial 
tekisliklar; 4) janubiy muzlikdan tashqari tekisliklar. Bu geomorfologik oblastlar
to‘rtlamchi davr rivojlanish tarixi, yangi tektonik harakatlarning namoyon bulish 
xususiyatlari hamda hozirgi zamon ekzogen jarayonlarning zonalligi bilan bir-
biridan farq qiladi. G‘arbiy Sibir Yevrosiyo tekisliklari va pasttekisliklari orasida 
eng kuchli botqoqlangan region hisoblanadi. Bu o‘lkada botqoqliklar va
botqoqlangan o‘rmonlarning umumiy maydoni 128 mln ga dan ortiq.