O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
YYevropaning sharqiy va janubi-sharqiy tomonlariga borgan sari yillik
yog‘ingarchilik miqdori kamayib boradi. O‘rta Dunay tekisligida 500 mm , Qo‘yi Dunay tekisligida 300 mm va. Kaspiybo‘yi pasttekisligida 200 mm atrofida yog‘in yog‘adi. Mumkin bo‘lgan bug‘lanish miqdori esa 800 mm dan 900 mm gacha ko‘payadi. Shuning uchun bu tekisliklarda atmosfera namlanish yetarli darajada yemas. YYevropaning janubiy qismida maksimal yog‘ingarchilik qish mavsumiga tug‘ri keladi, yoz oylari. kuruk bo‘ladi. Pireney yarim orolining shimoli-sharqida, Shimoliy, va Janubiy Apenninda. 1500-2000 mm yog‘in yog‘adi, Minor yassi tog‘ligining g‘arbiy qismida 5000 mm dan oshadi. Alp tog‘larining janubi-sharqiy yon bakrlari genuya siklonlari .ta’sirida bo‘lganligi tufayli yillik yog‘in miqdori 4000 mm dan kam bo‘lmaydi. O‘rta dengiz orollarida atmosfera-yog‘inlari 500- 350 mm gacha. kamayadi Materikning Osiyo qismini iqlimi YYevropa, iqlimidan nihoyatda xilma- xilligi bilan farq qiladi. Bunga sabab Osiyo hududining arktika kengliklaridan ekvatorial kengliklargacha cho‘zilganligi, maydonining kattaligi, tog‘ relefining keng tarqalganligi va boshqalar. Osiyo iqlimning shakillanishida okeanlarga nisbatan quruqlikning tasiri juda katta. Hududining kattaligi, yaxlitligi, balandligi, tog‘-botiq relfi yoz va qish mavsumlarida kontinental havo massalarini shakllanishiga shariot yaratadi. Shuning uchun Osiyoda dengiz iqlimiga nisbatan kuproq kontinental iklim tiplari hukmronlik hiladi. Qishda manfiy radiatsiya balansi G‘arbiy Yevroyepada 70°sh.k. dan shimolroqda kuzatilsa, Osiyoning sharqida 35° sh.k. dan shimolda kuzatiladi, Bu regionda 0°S li izotermaning g‘oyat janub tomon siljishiga sabab Osiyo iqlimining shakllanishida Osiyo antitsikloni (Mongoliya, va Sibir maksimumi) ning ta’sir doirasi kattaligidadir, Yanvarning o‘rtacha harorati Sibirda -50°S dan janubda ekvatorial yoni o‘lkalarida +25°S gacha o‘zgaradi. Osyyoning eng sovuq joylari Sibir ulkalari, ayniqsa Sibirning shimol-sharqiy rayonlari bo‘lib, eng past harorat Verxoyansk va Oymyakonda kuzatilgan. Bu rayonlarda yanvarning o‘rtacha harorati -50°Sga teng. Absolyut minimal harorat -71°S Oymyakonda kuzatilgai. Shuning uchun bu joy Shimoliy yarim sharning sovuqlik qutbi deb ataladi. Yanvarning o‘rtacha harorati janubga borgan sari musbat bo‘la boradi va O‘rta Osiyoning jaiubida 2°-4°S ni, Kavkaz ulkasining jaiubida 6°-7"S pi ekvatorial rayonlarda esa 24°-25°S ni tashkil etadi. Ekvatorial rayonlar uchun umuman +22°,. +24°S atrofidagi minimal harorat harakterlidir. Biroq ahyon- ahyonda harorat +18° S gacha ham pasayadi. Markaziy Osiyo tog‘larida va boshqa togg‘li o‘lkalarda yilning sovuq paytlarida harorat inversiyasi vujudga keladi. Bu dodisa ayniqsa tog‘oralig‘i botiqlarida va vodiylarda keng tarqalgan bo‘lib, o‘larning tagida sovuq havo to‘planib uzoqroq sakdanadi. Natijada harorat inversiyasi yuz bergan botiqlarda va vodiylarda havo harorati yuqoriga nisbatan 10°, 15°S past bo‘ladi. Yuqoriga ko‘tarilgan sari harorat havo oshib boradi. Xavoning isishi bilan harorat inversiyasi tamomila yo‘qoladi. Materikning Osiyo qismida YYevropa va nisbatan yog‘in-sochin ham bo‘ladigan regionlar ko‘pchilikni tashkil etadi. Yevrosiyo hududiga Shimoliy Muz okeanidan sovuq Arktika havosi, Atlantika va Tinch okeanlaridan mo‘tadil kengliklarning dengiz havosi va janubdan tropik havosi kirib keladi. Bu havo massalari bir butun, yaxlit va katta hajmdagi Osiyoning ichkari rayonlariga kelishda kuchli transformatsiyalashib, mo‘’tadil kengliklarning kontinental havo massasiga aylanadi. Shuning uchun materikning ichki kontinental iqlimli rayonlarida yog‘ingarchilik juda kam bo‘ladi. Lekin shunday joylar ham borki, YYevropa hududidagi o‘rtacha yog‘in miqdoridan bir muncha ko‘p yomg‘ir yog‘adi. Osiyoning shimolida, G‘arbiy, O‘rta va Sharqiy Sibirda o‘rtacha yillik yog‘in miqdori 250-400 mm ni, Old, O‘rta va Markaziy Osiyo cho‘llarida 150-200 mm ni, Arabiston cho‘llarida 100 mm ni, Janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyoning shamolga ro‘para tog‘ yon bag‘rlarida 2000-4000 mm ni tashkil etadi. Ekvatorial mintaqada yiliga 2000 mm yog‘in tushadi. Barcha materiklar ichida eng ko‘p yomg‘ir yog‘adigan joy ham Yevrosiyo hududida joylashgan. Himolay tog‘larining janubi-sharqiy etagida Shillong platosining 1300 m balandligida joylashgan Cherrapunja meteostansiyasining ma’lumotiga ko‘ra bu yerda yiliga o‘rtacha 12665 mm yog‘in yog‘adi. 1856 yilda shu joyga 22900 mm yomg‘ir yoqqan. Gavay orolidagi Ueyelyali tog‘ tepasiga tushadigan o‘rtacha yillik yog‘in miqdori Cherrapunjaga yog‘adigan yog‘in miqdoridan ko‘p bo‘lib, 14400 mm ni tashkil etadi. Umuman Osiyo hududi uchun atmosfera yog‘inlarining geografik taqsimlanishida keskin darajadagi xilma-xillik harakterli. Materikning eng quruq joylarida namlanish seryomg‘ir joylarga nisbatan 220 marta kam. Namgarchilik ko‘p bo‘ladigan joylar bilan qurg‘oqchil joylar tabiatda ko‘pincha bir-biriga yonma-yon joylashib, ularni orografik to‘siqlar ajratib turadi. Yog‘ingarchilik Yevrosiyoning shimolida asosan yomg‘ir va qor shaklida, janubida yomg‘ir shaklida yog‘adi. Yevrosiyo tog‘larida va tog‘ tizimlarida iqlim sharoiti balandlik mintaqalari bo‘yicha ham o‘zgaradi. Balandlik iqlim mintaqalari Alp, Karpat, Kavkaz, Tyanshan, Hinduqush, Himolay, Kunlun kabi tog‘ tizmalarida ko‘zga yaqqol tashlanib turadi. Bu tog‘ tizmalarida balandlikka ko‘tarilgan sari havo harorati va bosimi pasayib, yog‘ingarchilik miqdori orta boradi. Tibet va Pomir tog‘liklaridagi iqlim baland tog‘ iqlimi bo‘lib, ular yozining issiqligi, qishining qattiq sovuqligi va atmosfera yog‘inlarining juda kam yog‘ishi bilan harakterlanadi. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|