O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Arktika mintaqasi.
- Subarktika mintakasi.
- Mo‘’tadil mintaqasi.
|
Iqlim mintaqalari
Yevrosiyo iqlimining geografik kenglik bo‘ylab zonal o‘zgarishi iqlim mintaqalarini va iqlim tiplarini vujudga keltiradi. Materikning shimoldan janubga qarab katta masofaga cho‘zilganligi tufayli uning iqlim sharoiti juda xilma-xil va bu yerda Yer kurasi uchun xos bo‘lgan barcha iqlim mintaqalari-arktika iqlim mintaqasidan tortib, to ekvatorial iqlim mintaqasigacha mavjud. Arktika mintaqasi. Arktika iqlim mintaqasi Yevrosiyoiing Arktikadagi orollarini va materikninng Yamal yarim orolidan tortib to Chukotka yarim oroligacha cho‘zilgan Shimoliy Muz okeaniga tutashib to‘rgan qismini ishg‘ol etadi. Bu yerda yil davomida sovuq arktika havo massasi ho‘kmronlik qiladi. Harorat yoz oylarida ancha past, iyulning o‘rtacha harorati + 1°; +3°S atrofida bo‘ladi, qishda esa qattik. sovuqdar uzok davom etadi. Yanvarning o‘rtacha harorati g‘arbda -20°S dan sharqda -32°S gacha pasayadi. Mintaqaning yozi juda qisqa bo‘lib, ko‘tb qo‘yoshi bir kecha oy ufqdan bir oz kutarilib turadi va quruqlik yuzasini isita olmaydi. Siklonlar tez-tez takrorlanib to‘radi. Yog‘in miqdori 300 mm atrofida. Subarktika mintakasi. Bu iklim mintaqasi uncha katta bo‘lmagan polosani egallab, Yevrosiyoiing g‘arbida Islandiyadan va Skandiiaviyada Shimoliy ko‘tb doirasidan shimolroqdan boshlanadi va sharq tomon bir oz kengayib. Bering dengizi sohiligacha davom etadi, YYevropaning g‘arbiy, ayniqsa Islandiyaning subarktika rayonlari uchun nisbatan mayin qish va salqin yoz qarakterli. Umuman subarktika mintakdsida iklim Arktika mintaqasiga nisbatan bir oz iliqroq. Yoz oylarida o‘rtacha harorat +4°S dan +14°S gacha ko‘tariladi. Yil davomida sovuq shamollar esib to‘radi. Atmosfera yog‘inlari mintaqaning g‘arbida 400-700 mm va sharqida 200-400 mm atrofida tushadi. Mo‘’tadil mintaqasi. Yevrosiyoning eng keng va katta hajmidagi qismi mu’tadil iqlim mintaqasida joylashgan. U gag‘bda Atlantika okeani sohillaridan boshlanib, sharqda Tinch okean sohillargacha davom etadi. Minqaning janubiy chegarasi Biskay qo‘ltig‘ini janubiy qirg‘og‘idan, Qora va Kaspiy dengizlarining o‘rta qismidan, Koreya yarim, orolining shimolidan va Xonsyu orolining o‘rtasidan o‘tadi. Mu’tadil minqada iqlim sharoitining shakllanishida Atlantika okeanidan keladigan dengiz havo massasi, materik ichkarisida tarkib toptan kontinental havo massasi va Tinch okeanidan keladigan musson havosi yetakchi rol o‘ynaydi. Shunshgg uchun bu yerda mu’tadil iqlim minqasining dengiz, kontinental va musson iqlim variantlari hosil bo‘ladi. Yevrosiyoiing g‘arbiy qismida Atlantika okeanidan keladigan iqlim havo massalarining tasiri tufayli mu’tadil mintaqaning qishi yumshoq, yozi salqin bo‘ladi. Yanvarning o‘rtacha harorati 0°S atrofida, iyulniki esa 15°, 20°S ga tepg. Yog‘ingarchilik yil davomida bo‘lib to‘radi va uning o‘rtacha yillik miqdori 1000 mm dan oshadi. Mumkin bo‘lgan bo‘g‘lanish miqdori esa 800 mm ga yetmaydi. Shu sababli YYevropaning Atlantikabo‘yi rayonlari uchun serob namlanish harakterli. Qo‘yoshli kunlar yozda ham kam bo‘ladi, bo‘lutli va yog‘inli kunlar esa ko‘p bo‘ladi. Qishda qor kam yog‘adi va tez erib ketadi. Idshmning bunday xususiyatlari mu’tadil mintaqaning dengiz iqlim variantiga hosdir. Sharqda borgan sari Atlantika okeanining ta’siri kamaya boradi, iqslimniig kontinentalligi orta boradi. Sharqiy YYevropa tekisligida mu’tadil mintaqaning dengiz iqlimidai kontinental iqlimga o‘tishdagi o‘tkinchi iqlim varianti hukmronlik qiladi. Yoz oylari iliq, qish esa sovuq bo‘ladi. Ural tog‘lariga yaqin joylarda kattiq sovuqdar tez-tez takrorlanib turadi. Yanvarning o‘rtacha harorati -8°S dan -20°S gacha pasayadi. Qishda ayozln kunlar iliq kunlar bilan almashinib turadi.Yozda yog‘inlar Sharqiy YYevropa tekisligining g‘arbida ko‘p bo‘ladi. Ural tog‘laridan sharqda mo‘’tadil mintaqaning iqlim sharoiti kontinental havo massalariga bog‘lq. Yozda yer yuzasi qattiq isiydi, harorat 25°-30°S gacha ko‘tariladi, qishda esa juda sovuydi va harorat -50°S, -60°S gacha pasayadi. Dengiz havo massalari bu yerdarga nam keltirmaydi, yog‘in 200-300 mm atrofida tushadi. Qishda qor kam yog‘adi va qattiq sovuq yer yuzasini ancha chuqurgacha muzlatadi. Bunday xususiyat mo‘’tadil mintaqaning keskin kontinental iqlim variantiga xosdir. Mo‘’tadil mintaqaning sharqiy qismidagi Tinch okean sohillarida, Katta Xingan tog‘ tizmasidan sharqda, Shimoli-Sharqiy Xitoyda, O‘rta va Quyi Amurbo‘yi tekisliklarida, Quyi Lrimoreda, Koreya yarim orolining shimolida, Xokkaydo orolida va Xonsyu orolining shimoliy qismida musson iqlim hukmronlik qiladi. Musson havo massalarining asosiy xususiyati shundan iboratki, ular fasllarga qarab almashinib turadi va mo‘’tadil mintaqaning musson iqlim variantini hosil qiladi. Yog‘ingarchilik asosan yoz oylarida bo‘ladi, qishda esa aksincha kam tushadi. Musson iqlim faqat mo‘’tadil iqlim mintaqasida emas, balki subtropik va tropik iqlim mintaqalarida ham mavjud. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|