O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
YEVROSIYNING ICHKI SUVLARI
Ichki suvlari haqida umumiy ma’lumotlar Yevrosiyoning ichki suvlari daryolar, ko‘llar, yer osti suvlari, hozirgi zamon muzliklaridan tashkil toptan. Ana shunday xildagi suvlar materikda keng tarqalgan. Yevrosiyo hududidagi daryo oqimining umumiy yillik miqdori 16000 km3 ga teng bo‘lib, Yer yuzidagi barcha daryolarning umumiy oqimini qariyb 50% ini tashkil etadi. Bu oqim miqdorini materikning butun yer yuzasiga taqsimlaganda qalinligi 300 mm bo‘lgan suv koplamini hosil qiladi. Yevrosiyo daryolarining yillik umumiy oqim miqdori jihatidan Yer kurasida birinchi o‘rinda tursa, o‘rtacha suv qatlamiping qalinligi jihatidan Janubiy Amerikadan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Ammo oqim miqdorining kattaligi va qatlamining qalinligi o‘lkan materikning ichki suvlarini taqsimlanish xususiyatlarini to‘liq ifoda etib bera olmaydi. Yevrosiyoning ichki suvlari materik hududida bir xilda taqsimlanmagan, Ularning geografik, joylashishi birinchi navbatda iqlim sharoitiga bog‘liq. Bu borada A.I.Voyeykovning daryolarni iqlimning mahsuli sifatida qarash kerak degai muloxazasi juda o‘rinlidir. Eng yirik sersuv daryolar mu’tadil va musson iqlimli o‘lkalarda, ekvatorial va subekvatorial mintaqalarda joylashgan. Yer kurasidagi ko‘plab yirik daryolar tizimi Yevrosiyo materigiga to‘g‘ri keladi va ular Sharqiy YYevropa, G‘arbiy va O‘rta Sibir, Uzok Sharq, Janubi-Sharqiy Osiyo va Sharqiy Osiyo ulkalaridan oqib o‘tadi. Materikning janubi-g‘arbida, O‘rta va Markaziy Osiyoda, umuman quruq iklimli o‘lkalarda daryolar va daryo shaxobchalari ancha siyrak. Materikning turli qismida daryo turini zichligini, daryolarning sersuvligiin bovosita iqlimga bog‘liq ekanligini yillik oqim miqdorini millimetr qatlam hisobida ham izohlash mumkin. Daryolarning eng maksimal oqim miqdori subekvatorial va ekvatorial iqlim mintaqalari uchun, ayniqsa Malay arxipelagi, Hindiston va Hinadixitoy yarim orollarining g‘arbiy qismi hamda Himolay tog‘ tizimining markaziy rayonlari uchun harakterli. Bu joylarda o‘rtacha oqim miqdori 1500-2000 mm dan oshadi. Alp tog‘larida, Skandinaviya tog‘ligida va Yaponiya orollarida yillik oqim miqdori 600-1500 mm ni tashkil etadi. YYevropaning katta kismida, Shimoliy va Sharqiy Osiyoda oqim miqdori 200-600 mm atrofida o‘zgaradi. Pireney yarim orolining sharqiy qismida, Dunay tog‘liklarida, Sharqtiy YYevropa tekisligiiing o‘rta qismi oqim miqdori 200 mm ga teng. O‘rta va Markaziy Osyyoning katta hududlarida, Hind havzasining qo‘yi qismida, Eron tog‘ligida va Arabiston yarim orolida oqim miqdori 50 mm dan oshmaydi, Arabiston ko‘llarida esa 15 mm ga ham yetmaydi. Yevrosiyo daryolari o‘z suvini Shimoliy Muz, Tinch, Atlantika va Hind okeanlari havzalariga hamda ichki berk oqim havzalariga qo‘yadi. Jumladan Shimoliy Muz okeani havzasiga Shimoliy Dvina, Pechora, Ob, Yenesey, Xatanga, Lena, Yana, Indigarka, Kolima daryolari; Tinch okean havzasiga Amur, Xuanxe, Yanszi, Mekong daryolari; Atlantika okeani havzasiga Garana, Luara, Sena, Reyn, Odra, Visla, G‘arbiy Dvina, Gvdalkvivir, Ebro Rona Dunay, Dnepr, Don daryolari; Hind okeni havzasiga Iravadi, Gang, Hind, Shatt-ul-Arab daryolari qo‘yiladi. Ichki berk oqim havzalariga Volga, Ural, Amudaryo, Sirdaryo, Ili, Tarim va boshqa daryolar quyiladi. Ichki berk oqim: havzalariga Yevrosiyo materigining juda katta maydoni: Sharqiy YYevropa tekisligining asosiy qismi, O‘rta va Markaziy Osiyo o‘lkalari, Eron tekisligining ichki rayonlari va botiqlari, Arabiston yarim orolining tekislik cho‘l qismi, Hindiston va Pokistonda joylashgan Tar (Thar) cho‘zli qaraydi. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|