O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sh. Dj. Ergashxodjaeva strategik marketing toshkent – 2019

8.4. Bevosita marketing 

Ko‘rib o‘tganimizdek, vositachisiz bevosita savdo sanoat bozorlari uchun

odatiy hol bo‘lib, bu erda potensial mijozlarning soni kam bo‘ladi va ular oson
topiladi, tovarlar esa murakkab bo‘lib, ko‘pincha maxsus buyurtma bo‘yicha etkazib
beriladi va narxi yuqori bo‘ladi. SHunisi qiziqki, so‘nggi yillarda sotishning bu usuli
eng kutilmagan joylarda: iste’mol tovarlari va xizmatlari bozorlarida paydo
bo‘lmoqda. Buni avvalo telemarketing, radio va televidenie kabi teskari aloqali yangi
kommunikasiya vositalari hamda buyurtmalarni qabul qilishning elektron
vositalarining rivojlanishi bilan izohlash mumkin. Bevosita marketing uyushmasi
bevosita marketingga shunday ta’rif beradi: “Bevosita marketing - istalgan 
mijozdan o‘lchash mumkin bo‘lgan javob olish va yoki u bilan bitim tuzish 
maqsadida bir yoki bir necha reklama vositalaridan foydalanadigan interaktiv 
tizimdir” 
Bu ta’rifga ko‘ra, bevosita marketingni do‘konsiz savdo, ya’ni vositachilarsiz

---

---

170

marketing tizimi deb tushunmaslik kerak. Bu masalaga oydinlik kiritish uchun
bevosita savdo tizimi (bevosita marketingning o‘zi) bilan «bevosita aloqalar»
marketingining farqini ajrata olish kerak.
Bevosita savdo tizimida xarid uyda turib amalga oshiriladi va tovar uyga
keltirib beriladi: firma vositachilarsiz bevosita sotuvni amalga oshiradi. Bunday
do‘konsiz savdo pochta orqali tarqatiladigan kataloglar, bevosita tarqatuv,
telemarketing, elektron vositalar orqali xaridlar va hokazolar yordamida amalga
oshiriladi.
Bevosita munosabatlar marketingi tizimida bevosita savdo shart emas: bu
erda vazifa doimiy munosabatda bo‘lish uchun mijozlar bilan bevosita aloqa
o‘rnatishdan iborat.
Bu keyingi tizim oddiy vertikal marketing tizimlariga osonlik bilan qo‘shila
oladi. SHuning uchun, «interaktiv marketing» atamasi bu ikkala tizimni faqat
do‘konsiz savdonigina anglatuvchi «bevosita marketing» atamasiga qaraganda
yaxshiroq qamrab oladi.
Interaktiv marketingning rivojlanishi bu tizimlarning ikkalasida ham oddiy
texnologik rivojlanishga qaraganda chuqurroq o‘zgarishlarni aks ettiradi. U
kommunikasiya munosabatlarining yangi turi hamda ishlab chiqaruvchi va
iste’molchilar o‘rtasidagi munosabatlarning ayirboshlash jarayoni bilan bog‘liq
bo‘lib, ommaviy marketingning an’anaviy monologini bozor bilan muloqot bilan
almashtirishga intiladi. Interaktiv marketing oxir-oqibatda shaxsiylashtirilgan
marketingga tomon intiladi. Marketing munosabatlarida foyda manbai- bu mijoz
bo‘lib, tovar yoki marka emas, balki yangi mijozlarni jalb etishdir. O‘zaro manfaatli
munosabatlarni o‘rnatishda asosiy maqsad - mijozlarni kengaytirish va qo‘llab-
quvvatlashdan iborat.
Professor E.P. Golubkov 5 ta bevosita marketing shaklini ajratib ko‘rsatadi:
1. Pochta bo‘yicha bevosita marketing (direkt meyl, xat, reklama, namuna,
prospekt), pochta orqali potensial mijozlarga jo‘natish.
2. Katalog va marketing.
3. Telemarketing - iste’molchiga tovarni bevosita sotish uchun telefon

---

---

171

tarmoqlaridan foydalanish.
4. Televizion marketing - reklamani ko‘rsatish, televizor orqali bevosita
marketing.
5. Elektron savdo - ikki kanal tizimi orqali bevosita marketing, iste’molchini
kabel yoki telefon liniyalari sotuvchini kompyuterlashgan kataloglar bilan bog‘laydi.
Maxsus pult bilan boshqarish, televizorni yoqib yoki shaxsiy kompyuter bilan
iste’molchi sotuvchi bilan bog‘lanadi.
Bevosita marketing yordamida sotish hajmini oshirish maqsadida
integrasiyalangan
to‘g‘ri
marketingdan
foydalaniladi,
ya’ni
multimedia
texnologiyalar yig‘indisi, unga reklamani o‘tkazish, pochta orqali to‘g‘ri marketing,
telemarketing va mijozlar bilan kommivoyajerlarni shaxsiy aloqa o‘rnatishni kiritish
mumkin.