O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sog‘liqni saqlash vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

Qon plazmasining tarkibi.
Qon plazmasi 90-92% suv va asosan oqsillar bilan tuzlardan tashkil topgan 8-10% quruq moddadan iborat. Plazmada xossalari va funktsiyalar ahamiyati bilan bir-biridan farq qiluvchi bir necha xil oksil: alьbuminlar (taxminan 4,5%), globulinlar 2-3% va fibrinogen (0,4-0,2%) bor. Odam plazmasidagi oqsillarning umumiy miqdori o’rtacha hisob bilan 7-8%, plazmadagi quruq moddaning qolgan qismi boshqa organik birikmalar va mineral tuzlarga to’g’ri keladi.

Qon plazmasi tarkibi

Plazma tarkibi	% - miqdorida	Plazma tarkibi	% - miqdorida
Suv Oksil Lipidlar Neytral yog’ Glyukoza Siydikchil Siydik kislotasi Kreatin Aminokislotalar	90,5 8 0,3 0,2 0,12 0,03 0,004 0,006 0,008	Natriy Kaliy Kaltsiy Magniy Xlor Gidrokarbonat Fosfat sulfat	0,3 0,02 0,012 0,0002 0,35 0,16 0,03 0,02

Qon plazmasida oqsildan boshqa azotli birikmalar: oqsillarning gidrolizlanishi natijasida hosil bo’lgan ovqat hazm qilish yo’lidan so’riladigan va protoplazma oqsillarining sintezlanishi uchun hujayralar foydalanadigan moddalar (aminokislotalar, polipeptidlar) va oqsillarning parchalanishi natijasida hosil bo’lib, organizmdan chiqarib tashlanadigan moddalar (mochevina, siydik kislotasi, kreatinin, ammiak) bor. Plazmadagi koldik azot deb ataluvchi nooksil azotning umumiy miqdori 30-40 mg% ni tashkil qiladi. Uning yarmi mochevinaga to’g’ri keladi. Buyraklar etarli ishlamaganda qon plazmasida qoldiq azot juda ko’payib ketadi. Qon plazmasida azotsiz organik moddalar: organizm hujayralari uchun asosiy energiya manbai glyukoza (80-120 mg % yoki 4,4-6,7 mmol/l ) va organizm hujayralarining faoliyati natijasida hosil bo’lgan turli organik kislotalar, sut kislotasi ham bor.
Qon plazmasida mineral moddalar qariyib 0,9% ni tashkil qiladi. Ularning tarkibi asosan Na⁺, K⁺Ca⁺⁺ kationlari va anionlardan (Cl^-, HCO^-₃, HPO^-₄, H₂PO^-₄) iborat.
Qon bilan bir xil osmotik bosimga ega bo’lgan, yani tuzlar kontsentratsiyasi qonnikiga barobar keladigan eritmalar izotonik eritmalar yoki izoosmotik eritmalar deyiladi. NaC1 ning 0,9% eritmasi issiq qonli hayvonlar va inson uchun izotonik eritmadir. Bu eritma ko’pincha fiziologik eritma ham deyiladi. Osmotik bosimi qonnikidan katta bo’lgan eritmalar gipertonik eritmalar deyiladi, pastrog’i esa gipotonik eritma sanaladi.
Lekin ajratib olingan a’zolarga faqat izotoniya emas, balki eritmaning tarkibi ham katta ahamiyatga ega. Issiq qonli hayvonlarning ajratib olingan organi ishlab turishi uchun suyuq eritma 0₂ bilan to’yintiriladi. Fiziologik eritmalar tarkibida plazma oqksillari kabi kolloid eritmalar yo’qligi sababli, ular qon plazmasiga teng kela olmaydi. Shuning uchun glyukozali tuz eritmasiga har xil kolloidlar, masalan: suvda eriydigan, yuqori molekulali (mol. og’irligi 1300 dan 100 000 gacha va undan ortiq) polisaxaridlar (bunday preparatlar dekstrin) yoki maxsus usulda ishlangan oqsil preparatlar qo’shiladi.
Kolloidlar 7-8% mikdorda qo’shiladi. Odam qon yo’kotganda qon bosimini tiklash uchun organizmga shunday eritma yuboriladi. Biroq bunday eritmalar yaratilganiga qaramay, qon plazmasi qon o’rnini bosuvchi eng yaxshi suyuqlik bo’lib qolmokda.