O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sog‘liqni saqlash vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

Granulotsitlar
Agranulotsitlar
Neytrofillar			Bazofil-lar	Eozinofil- lar	Limfotsit-lar		Monotsit-lar
Yosh	Tayoqcha yadroli	Segment Yadroli
0-1	1-5	45-65	0-1	1-5	25-40		2-8

Klinikada leykotsitlarning miqdoridan tashqari, ularning foizdagi nisbati ham katta ahamiyat kasb etadi, qondagi leykotsitlar har xil turlarining foizlardagi nisbati leykotsitlar formula yoki leykogramma deb ataladi.

Yosh (yosh va tayoqcha yadroli) neytrofillar tayoqchasimon yadroga ega bo’lib segmentlarga bo’linmagan. Etuk yoki segment yadroli neytrofillar yadrosi 2-3 segmentga bo’lingan bo’ladi. Neytrofillar yadrosidagi segmentlar ko’pligi ularning qariligidan dalolat beradi. Qonda yosh va tayoqcha yadroli neytrofillarning ko’payishi leykotsitar formulaning chapga siljishi deyiladi, ular miqdorining kamayishi qonning qariganidan dalolat beradi va leykotsitar formulaning unga siljishi deb ataladi.
Barcha leykotsitlar, asosan, himoya funktsiyasini bajarishadi. Lekin bu funktsiya har-xil leykotsitlar tomonidan turlicha amalga oshiriladi.
Neytrofillar eng katta guruhni tashkil qiladi. Ularning asosiy funktsiyasi qonga tushgan yot tanachalarni fagotsitoz qilishdan iborat. Fagotsitoz xodisasi 1892-yili I.I.Mechnikov tomonidan kashf qilingan. Fagotsitoz 3 bosqichdan adgeziya, qamrab olish va lizosomal fermentlar (proteazalar, peptidazalar, oksidazalar, dezoksinuklazalar) yordamida hazm qilishdan iborat.
Neytrofillar tsititoksik ta’sir ko’rsatishi mumkin. Bu ta’sirni killing deb atashadi. Sitotoksik ta’sir quyidagicha amalga oshiriladi – neyrofil immunoglobulin IgG ishtirokida nishon hujayraga yaqinlashadi va ma’lum masofadan turib uni halok qiladi. Bu ta’sir neyrofildan ajralgan aktiv kislorod-peroksid vodorod, gipoxlor kislotalari orqali amalga oshiriladi.
Oxirgi paytlarda ma’lum bo’lishcha, neyrofillar B va T limfotsitlar faoliyatini kuchaytiruvchi moddalar ham ishlab chiqarar ekan.
Bazofillar, semiz hujayralar. Bazofillar, semiz hujayralar. Bazofillar 1877-yili P.Erlix tomonidan kashf qilingan. Bazafillar ikki turga bo’linadi: periferik qonda aylanib yuruvchi granulotsitlar – bazafillar va to’qimalarda joylashgan to’qima bazafillari yoki semiz xujayralar. Bazafillarning funktsiyasi uning tarkibidagi moddalarga bog’liq. Bulardan biri gistamindir, u qon tomirlarni kengaytiradi. Bazafil tarkibida qon ivishiga qarshi modda geparin, xamda qon-tomir o’tkazuvchanligini o’zgartiruvchi gialuron kislotalari mavjud. SHuningdek bazofil tarkibida trombotsitlarni faollashtiruvchi omil, trombotsitlarni agregat holatini ta’minlovchi – tromboksan, araxidin kislotasi maxsullari leykotrien va prostoglandinlar bor. Bazafillar allergik reaktsiyalar paytida katta ahamiyat kasb etadi. Antigen-antitelo kompleksi ta’sirida bazafillar parchalanadi va uning tarkibidagi biologik aktiv moddalar qonga tushadi.
Leykoz kasalligida, stress paytida bazofillar miqdori ortadi, yallig’glanish kasalligida ham qisman ortishi kuzatiladi.
Eozinofillar qon tomirlarda bir necha soatgina bo’ladi, undan so’ng qondan to’qimalarga o’tib ketadi va u erda parchalanadi. Eozinofillar fagotsitoz kilish xossasiga ega. Eozinofillar to’qimalarning gistamin saqlovchi – me’da va ingichka ichakning shilliq va shilliq osti qavatlarida, o’pkada yigiladi. Eozinofillar gistaminni qamrab olib gistaminaza fermentlari yordamida parchalaydi. Eozinofillar tarkibida bazofillardan gistaminning ajralib chiqishini tormozlovchi omil ham bor.
Gelmintlarga qarshi eozinofillar tsitotoksik effektni amalga oshiradi. Gelmintlar lichinkasi organizmga tushsa, eozinofillar unga yaqinlashib parchalanadi, tarkibidagi oqsillar va fermentlarini (masalan peroksidazalar) shu lichinka ustiga ajratib chiqaradi, natijada lichinkani halok qiladi.
Allergik kasalliklarda eozinofillar miqdori keskin ortib ketadi. Bunga sabab allergik kasalliklarda bazafillarning degragunulyatsiyasi natijasida anafilaktik xemotaksik omilning qonga ko’p miqdorda ajralishidir va ularni yo’kotish uchun eozinofillarning jalb qilinishidir. Eozinofillar fagotsitoz qilish va faolsizlantirish orqali bazofillarning ajratgan moddalaridan qonni «tozalaydi».
Eozinofillar tarkibida kallikrein – kinin sistemani aktivlovchi kation oqsillar saqlanadi. Kation oqsillar qon tomir endoteliylariga emiriluvchi ta’sir kursatib yurak qon-tomir tizimi kasalliklarida ham ahamiyatli degan fikrlar mavjud.
Ayrim ogir kechuvchi yuqumli kasalliklarda eozinofillar miqdori keskin kamayib ketadi.