O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sog‘liqni saqlash vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

Gipotalamo-gipofizar sistema
1.Orqa gipotalamo-gipofizar sistema yirik donador neyrosekretor
hujayralar - neyrogipofiz
supraoptik yadro paraventrikulyar yadro
↓ ↓
АDG oksitotsin
Neyrofizin oqsili bilan kompleksda dona shaklida aksonlar yordamida gipotalamogipofizar traktining venalari orqali organ - nishonlarga tashiladi.
Buyraklarda Sut ajralishiga, suvni soʼrilishini sut bezlarini arterial bosimni oʼsishiga, bachadon boshqarilishini muskullarini tomirlariga, taʼminlaydi jinsiy yoʼllarga taʼsir qiladi.
1. Oldingi gipotalamo-gipofizar sistema mayda donali neyrosekretor xujayralar – adenogipofiz libirinlar statinlar gipofiz gormonlarini gipofiz gormonlarini sintezini koʼzgʼatadi intezini tormozlaydi.
Tiroliberin 1. Oʼsish faktorini ingibitori-somatostatin Lyuliberin 2. Prolaktin ingibitori-prolaktostatin Kortikoliberin 3. Milano-stimullovchi gormonni ingibitori - Prolaktoliberin melanostatin.
Milanoliberin Somatoliberin
2. Neyroregulyator polipeptidlar: morfinga oʼxshash taʼsirga ega, vegetativ protsesslarga va feʼl-atvorga taʼsir koʼrsatadi.
Endorfinlar enkefalinlar serotonin R moddasi va boshqalar.
Gipotalamusning neyrosekretor gormonlari: liberinlar (tiro -, lyu-, kortiko-, prolakto-, melano-, somatoliberinlar), statinlar (somato-, prolakto-, melanostatinlar).
Effektor gormonlar: melanostimullovchi, somatotrop, prolaktin.
Trop gormonlar - TTG – tireotrop, АKTG – adrenokortikotrop, FSG – folikulostimullovchi, LG – lyuteinlovchi.
Ichki sekretsiya bezlarining faoliyatlarini eksperimentda tekshirish usullari. Olib tashlash – ekstirpatsiya. Koʼchirib oʼtkazish – transplantatsiya. Parabioz usuli. Ektrakt yoki gormonlarni yuborish. Bezga kiruvchi va bezdan chiquvchi qonning fiziologik faolligini taqqoslash. Qonda va siydikda gormonning miqdorini biologik va kimyoviy usullar bilan aniqlash. Gormonlarning biosintez mexanizmini radioaktiv izotoplar yordamida oʼrganish. Gormonlarni sunʼiy yoʼl bilan sintez qilish va kimyoviy tuzilishini oʼrganish
Bezlarning oʼlchamlari: Timus 14g – chaqaloqda, 30g – 16 yoshda, Epifiz 0,1g, Gipofiz 0,5g
Qalqonsimon bez 40 – 50g, Buyrak usti bezi 5 – 8g, Qalqonsimon oldi bezi 0,1g, MIT – yolgʼiz hujayralar.
Ichki sekretsiya bezlarining faoliyatlarini klinikada tekshirish usullari Radioaktiv izotoplarni – J131 yuborish (stsintsigrafiya).Qonda, siydikda, miya suyuqligida gormonlar miqdorini bioximik usullar yordamida tekshirish. OʼZI. MRT. Toʼqimalarning biopsiyasi gistologik analizlar bilan.
Bolalarning endokrin tizimining oʼziga xosligi. Organizmning rivojlanishining barcha antenatal va postnatal davrlarida gormonlar juda muhim rolni bajaradilar. Bolalarda kattalarga nisbatan endokrin funktsiyalarni buzilishi juda qoʼpol oʼzgarishlarga olib keladi, ammo toʼgʼrilash osonroq. Yangi tugʼilgan chaqaloqda gormonlar juda kam miqdorda ishlanadi, ammo bu kamchilik ona suti orqali oʼtadigan gormonlar orqali toʼldiriladi. Аntidiuretik gormon (АDG) yangi tugʼilgan chaqaloqda juda kam miqdorda ajraladi. 2 – 3 oylikda buyrak АDG ga sezgir emas, shuning uchun gipotonik siydik ajraladi. 1 yoshdan keyin normaga yetadi.
Timus - Аntenatal davrning 6-xaftasida rivojlana boshlaydi. 12-haftada yetiladi va postnatal davrda jinsiy yetilguncha oʼsadi. Undan keyin tez atrofiyaga uchraydi. Timusda limfoid ustun hujayralarning T limfotsitlariga differentsirovkasini amalga oshiradi. Bolalarda timusning rivojlanmasligi hujayra immun reaktsiyalarining buzilishiga olib keladi.