O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Bitiruv ishining ilmiy ahamiyati: Mazkur bitiruv malakaviy ish boshlang’ch ta’lim yo’nalishi bo’yicha amalga oshirilayotgan tadqiqotlarga ilmiy materiallar bera olishi bilan nazariy ahamiyat kasb etadi. Ish natijalari respublika oliy o’quv yurtlari pedagogika fakultetlari, pedagogika kasb-hunar kollejlarida talabalarga xalq og’zaki ijodi bilan bog’liq maxsus kurs va seminarlar ta shkil etishda, kurs va bitiruv ishlarini tayyorlashda, shuningdek, boshlang’ish sinf o’qituvchilari fakultativ mashg’ulotlarda foydalanishlari mumkin.
Bitiruv ishining muhokamasi: Bitiruv ishining muhokamasi dastavval Pedagogika fakulteti Boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasida o’tkazildi.
Bitiruv ishining tuzilishi. Bitiruv ishi kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
Bitiruv ishining mundarijasi. Ishning kirish qismida mavzuning dolzardligi, uning oldiga qo’yilgan maqsad va vazifalari, ishning o’rganilganlik darajasi, ilmiy yangiligi, tadqiqot predmeti va ob’yekti, tadqiqotning ilmiy ahamiyati hamda shakliy tuzilishi haqida fikr yuritiladi
I.BOB
BOSHLANG’ICH SINFLARDA BADIIY ASARLAR USTIDA ISHLASH METODIKASI
1.1.Kichik maktab yoshida hikoya o’qitish asoslari
Asarni o'qishga kirishishdan oldin o'quvchilarni badiiy asarni o'qishga tayyorlash lozim bo'ladi. Chunki o'quvchilar asar m azm unini to 'g 'ri idrok etishlari uchun hayot haqida m a’lum tasaw urga ega bo'lishlari zarur. Buning uchun tayyorgarlik ishlari o'tkaziladi. Ma’lumki, sinfda o'qish asosida badiiy va ilm iy-om m abop m atnlar turadi. O'quvchilarni matn bilan tanishtirish o'qishga tayyorgarlik bosqichidan boshlanadi. Tayyorgarlik bosqichi yozuvchilar haqida m a’lumot berish, o'quvchilarni asarda tasvirlanadigan voqea-hodisalami idrok qilish, asar pafosini his etish, notanish va ko'p m a’noli so'zlar, murakkabroq tarzdagi obrazli ifodalami izohlash kabi masalalarni o'z ichiga oladi. Agar asar yil fasllari haqida bo'lsa, tabiat qo'yniga sayohat uyushtirish ham sinfda o'qish muvaffaqiyat ini ta ’minlashga xizmat qiladi. Matn bilan dastlabki tanishuvdan so'ng quyidagicha savollar bilan murojaat qilish darsda o'quvchilam ing faolligini oshiradi:
1. Hikoyadagi qaysi epizodni qiziqarli deb o‘ylaysiz ?
2. Hikoya qahramontaridan qaysi birining xatti-haraka Uni ma’qullaysiz? Qaysi biriningfe’l-atvori, o'zini tutishi sizga yoqmadi?
3. Hayotda shunday kishilami uchratganmisiz?
Tayyorgarlik ishlarining vazifalari quyidagilar:
1. O'quvchilam ing asarda aks ettirilgan voqea-hodisalar haqidagi tasawurlarini boyitish, matnni ongli idrok qilishga ta’sir etadigan yangi ma’lumotlar berish, badiiy asarda tasvirlangan dalillarni o'quvchilam ing o'z hayotida kuzatganlari bilan bog'lay olishlariga sharoit yaratish.
2. Yozuvchining hayoti va ijodiga qiziqish uyg'otish. Masalan, 4-sinfda Zafar Diyorning hayoti va ijodi haqida quyidagicha m a’lumotlar berish mumkin: Zafar Diyor Namangan viloyatining Chust tum anida tug'ilgan. Ota-onasi dehqon bo'lgan. U lar kambag'allikda kun kechirishgan. Zafar Diyor to 'rt yoshga to'lganda uning oilasi Toshkentga ko'chib keladi. Onasi bosmaxonada ishlaydi. Shoirning o'zi esa eski maktabda o'qiydi. Keyinchalik Toshkentdagi 7-bolalar uyida tarbiyalanadi. Shoirning birinchi she’rlar to'plami 21 yoshida bosilib chiqadi.
3. O'quvchilarni asarni hissiy idrok etishga tayyorlash.
4. Asar mazmunini tushunishga xalal beradigan so'zlam ing lug'aviy m a’nolarini tushuntirish. Masalan, 4-sinf „O 'qish kitobi“dagi „Xarita" matni ustida ishlaganda so'z va iboralar lug'ati quyidagicha bo'lishi mumkin: Og‘zing ochilib qolsin — hayron bo ‘lib qolgin Qolipdan chiqqan g ‘ishtdek — hamma tomoni birdek tekis Loqayd — befarq Kashfiyot — izlanishlar natijasida yaratilgan narsa; ixtiro Ayilday botdi — qattiq tegdi, ranjitdi Pisanda qilmoq ~ oldindan biror shart qo ‘ymoq; ta’kidlamoq. Tayyorgarlik ishlarining ta’limiy shakllari xilma-xil bo'lib, o'qituvchi asar mazmuni va sharoitga qarab ish turini tanlaydi. Tayyorgarlik davrida nimalar haqida m a’lumot berish maqsad qilingan bo'lsa, avvalo, o'quvchilam ing o'zlaridan ular haqida bilganlari so'rab aniqlanadi. Masalan, „Kitobga ixlos" asarini o'qishga tayyorgarlikda o'quvchilam ing dastlabki bilimlari quyidagicha aniqlanadi:
O‘qituvchi: — Bugun biz Vatanimizning o ‘tmishiga sayohat qilamiz. Sayohatimiz Buxoro shahriga bo'ladi. Sayohatchilar ikki guruhga bo‘linadi. Buxoro darvozalari ochilishi uchun bir necha tilsimlami yechishimiz zarur. Buning uchun har bir guruh o ‘ziga berilgan savol-topshiriqlami bajarib, shohsupaga ko‘tarilishi zarur. 1-guruh uchun savol-topshiriqlar:
1. Tarixda yashagan buyuk olimlar, shoirlar, yozuvchilar, sarkardalardan kimlarni bilasiz?
2. Buxoroda qaysi buyuk shaxslar yashagan?
3. Buxorodagi tarixiy binolar, joylar nomini ayting. 2-guruh uchun ham shu tarzdagi savol-topshiriqlar beriladi yoki har ikkala guruh uchun shu savol-topshiriqlar berilib, „Kim oldin shohsupaga etib boradi?“ sharti qo'yiladi. Xattaxtaga buyuk shaxslar portreti, tarixiy joylar tasvirlangan rasmlar ilib qo'yiladi. Tayyorgarlik shakllaridan biri — ekskursiyadir. Bu ish turidan tabiat tasviriga bag'ishlangan yoki ishlab chiqarish, qurilish, shahar, qishloq hayotiga, kasbga doir mavzular va tarixiy asarlar o'rganilganda foydalanish mumkin. Chunonchi, 2-sinfda „Metropoliten" kabi mavzularni o'rganishdan oldin ekskursiya qilish maqsadga muvofiq. Ekskursiya o'quvchilam ing asarda ifoda etilgan hodisalarni aniq va ongli o'zlashtirishlariga yordam beradi, bilimlarini chuqurlashtiradi, tabiat hodisalarini kuzatish va ularni aniq tasvirlash ko'nikm alarini shakllantiradi. Ekskursiya bolalarda tabiatga mehr uyg'otadi, uni sevish va tabiat ehsonlarini asrash hissini tarbiyalaydi. Ishlab chiqarish korxonalariga, muzey va boshqa joylarga ekskursiyalar esa tarixiy voqealarni to'g'ri idrok etishlarini ta ’minlaydi, kattalar mehnati bilan tanishtiradi, o'quvchida mehnatga muhabbat uyg'otadi, kasbga yo'naltiradi. Film namoyish qilish. Tarixiy materiallarni, asar muallifi hayotini o'rganishdan oldin film namoyish qilinsa, o'quvchilam ing asam i idrok qilishlari faollashadi. Masalan, 2-sinfda „G ulzorda" hikoyasini o'qishda „M ehrobdan chayon" filmidan parcha ko'rsatilishi, 3—4- sinflarda Ibn Sino haqidagi asarlarni o'rganishda „Ulug'bek xazinasi", Alisher Navoiy haqidagi asarlar bilan tanishtirishda „Alisher Navoiy filmi namoyish etilishi mumkin. Kinofilm va diafilmlardan o'quvchilarni asarni o'qishga tayyorlash davrida foydalaniladi. Ular o'quvchilam ing tasaw ur qilishlariga, tiishunchalarini oydinlashtirishga, ongli o‘qish va hissiy idrok etishlariga yordam beradi. O'quvchilam ing film namoyishida tug'ilgan ayrim savollariga ulam ing o'zlari yangi o'qiydigan asarlardan javob topadilar. Tayyorgarlik ishlarini bunday uyushtirish o'quvchilarning o'qishga bo'lgan qiziqishlarini ham oshiradi. O'qituvchi hikoyasi. Bu metod asar muallifi haqida ma’lumot berishda eng samarali hisoblanadi.