O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “ ijtimoiy fanlar

 Millatchilik 
bu
 - 
millat ayirish, 
bir millatni har tomonlama ulug‘lab, boshqalarining huquq, ehtiyoj va manfaatlarini nazar-pisand qilmaslik, 
ularni erga urishdan iborat bo‘lgan nodemokratik mafkuradir. So‘nggi o‘n yilliklarda dunyoda ijtimoiy xavfli 
siyosiy, diniy, millatchilik va boshqa guruhbozlikka asoslangan buzg‘unchi g‘oyalarning faollashuvi 
kuzatilmoqda. Ularning maqsadi jamiyat bilan mutlaqo mafkuraviy qarama-qarshilikka asoslangani holda o‘zi 
vujudga kelgan mintaqalar uchungina emas, balki butun dunyo uchun jiddiy tahdidlarni tug‘dirishga qaratilgan. 
Turli dunyoqarashga tizimlar o‘rtasidagi nazariy kurashdan boshqa mafkura tashuvchilarini jismonan qirib 
tashlash orqali kurashga va raqiblarini repressiya qilishga o‘tish fenomeni aynan buzg‘unchi mafkuralar bilan 
uzviy bog‘liq. Birinchi Prezident I.Karimov ta’kidlaganidek, o‘tgan mustaqil rivojlanish yillari davlatimizning 
suvereniteti va barqarorligiga tahdid saqlanib qolmoqda, deb aytish uchun asos bo‘la oladi. Bu tahdid buyuk 
davlatchilik shovinizmi va agressiv millatchilik ruhidagi shiorlarda, bildirilayotgan fikrlarda, sharhlarda va 
muayyan xatti-harakatlarda aniq namoyon bo‘lmoqda.
244
Каримов И.А. Биз танлаган йўл — демократик тараққиёт ва маърифий дунё билан ҳамкорлик йўли. 11-
жилд.- Т.: “Ўзбекистон”, 2003, 34-б. 

---

194 
Ma’lumki, “Sovuq urush” davrida paydo bo‘lgan ikki qutbli hukmron tomonlar Afrika, Osiyo va Lotin 
Amerikasida siyosiy, mafkuraviy, tarixiy, ijtimoiy-madaniy ta’sir doirasini kengaytirishga intilib keldi. Bu davr 
tugaganidan so‘ng, mahalliy integratsiya va mahsulotlar, sarmoya, ishchi kuchining o‘sishi, kommunikatsiya 
texnologiyalarining jadal rivojlanishi, ko‘plab nohukumat tashkilotlarining paydo bo‘lishi bilan bog‘liq 
globallashuv jarayonlarining tezlashuvi ko‘pgina ijtimoiy nazariyotchilar tomonidan millat, millatchilik va 
transmillatchilikning mafkuralashuvdan keyingi yangi davri kirib kelganligining dalolati sifatida ko‘rib chiqila 
boshlandi. Ayni vaqtda sobiq Sovet Ittifoqi va YUgoslaviya hamda dunyoning ko‘plab mamlatkatlari hududida 
millatchilikning takroran vujudga kelishi va o‘ta turli-tuman, ayni damda qarama-qarshi (birlashtiruvchi va 
ayirmachi, shu jumladan begonalardan qo‘rqish) shakllarga kirishini o‘tish jarayonidagi muqarrar mushkilotlar 
bilan izohlashning imkoni bo‘lmay qoldi. Millatchilik hanuzgacha bugungi dunyodagi eng ta’sirchan 
mafkuralardan biriligicha qolmoqda. Biroq YAngi zamon davrida vujudga kelgan millatchilik uzoq vaqtga qadar 
“zamoniylashuv to‘g‘risidagi falsafiy diskursda” sezilmay qolib ketdi. Uning vujudga kelishi va kelgusidagi 
rivoji borasida o‘tmishdagi eng yirik mutafakkirlardan birontasi bashorat qilmagan edi. Bundan tashqari boshqa 
mafkuralardan farqli o‘laroq millatchilikning asosiy tamoyillarini izchil va ziddiyatlarsiz bayon qilishga layoqatli 
etuk mafkurachilari bo‘lmagan, ko‘pgina nazariyotchilar millatchilikning o‘ziga xos “qashshoqligini” bu 
mafkuraning ijtimoiy va siyosiy hayotga o‘ta katta ta’siri bilan hamohangligida ko‘radilar. Tadqiqotchilar 
tomonidan millatchilikning boshqa mafkuralar - liberalizm, konservatizm, sotsializm bilan birlashib ketish 
salohiyati tan olinishiga qaramasdan u hanuzgacha zamonaviy ijtimoiy nazariyada izohlanmaganligicha 
qolmoqda.M. mafkurasining uch modeli ajratib ko‘rsatiladi: Voqealarning nochiziqli va tizimsizligi (markaz va 
chekka viloyatlarda) millatchilikni keltirib chiqardi. Negaki turli gazetlarda bir xil voqealar turlicha yoritilar, ular 
kolloniyalarga katta adadda tarqatilar edi. “Har bir gazetaning konsepsiyasio‘zining kamsonli muxlislari 
dunyoqarashi prizmasidan kelib chiqib “dunyo voqealarini” yoritar edi. SHu sababli bu universallik va 
mahalliylikka asoslangan ispan-amerika millatchiligini keltirib chiqardi va bunda mansabdorlar va jurnalistlar 
asosiy rol o‘ynadi. Millatchilikning ikkinchi modeli Evropada paydo bo‘ldi va bunda avvalgi modeldan farqli 
ravida OAV emas, balki mahhaliytillar asosiy siyosiy va mafkuraviy rol o‘ynadi. Natijada milliy davlatlar paydo 
bo‘ldi. Bir asr (1820-1920 y.y.) mobaynida qit’aning siyosiy xaritasi mutlaqo o‘zgarib ketdi va aksariyat 
davlatlarning paydo bo‘lishida erkinlik, tenglik, birodarlik kabi shiorlarga tayangan fransuz inqilob modeli asosiy 
mezonga aylanib qoldi.Evropa mamlakatlarida ongli millatchilik rasmiy tili ona tili bo‘lmagan xalqlarda 
shakllandi. Milliy ziyoliylar xalq ommasining tarixdagi o‘rnini ko‘rsatdi va bu millatchilikning shakllanishiga bir 
omil bo‘ldi.Uchinchi model bu buyurokratik modeldir. Bu turli tillarga mansub xalqlarning yagona boshqaruviga 
mansub jihatlarga bog‘liq. Bu Rossiya imperiyasida paydo bo‘ldi va uning ayrim elementlari Avstro-Vengriya 
imperiyasida ham uchraydi. Bu saroydagi mavjud tilning davlat tiliga aylanishi, milliy kiyim va madniyatning 
yo‘qolib borishi bilan bog‘liq.Byurokrat millatchilik ko‘psonli xalqlar va hukmron sulolalar bilan aloqador. U 
Rossiyada shakllanishi Evaropada vujudga kelgan inqilobiy va millatchilik harakatlariga javoban edi. 
Ommaviy axborot vositalari hamda siyosatchilar tilida millatchilikning ko‘pincha zo‘ravonlik ishlatish 
bilan birga kechadigan “submillatchilik”, “mikromillatchiliklik”, “etnomillatchilik” va “etnohududiy” singari 
radikal harakatlarga o‘xshatishtahlil sohasini asossiz torayishiga va eng avvalo kundalik hayotdagi millatchilikni 
tasvirlovchi ijtimoiy amaliyotning keng qirralarini konseptuallashtirishning imkonsizligiga olib kelmoqda. 
Bunday holatlarda qandaydir biron mantiqiy sababga yoki izohlovchi qiymatga bog‘lab bo‘lmaydigan murakkab 
va bir ma’noli bo‘lmagan ijtimoiy-mafkuraviy hodisa sifatidagi millatchilikni nazariy qayta mulohazadan 
o‘tkazish vazifasi alohida dolzarblik kasb etmoqda. Millatchilik muammosini nazariy jihatdan ko‘rib chiqish 
siyosiyfikrlar va me’yoriy mulohazalar bilan chambarchas bog‘liq va “millatchilik” borasidagi tadqiqotlarni 
rivojlantirish yo‘nalishini qayta tiklashga urinish muqarrar ravishda tegishli tuzilmaviy, tarixiy va akademik 
nuqtai nazarlarning o‘zaro aloqalarini genealogik ko‘rib chiqish shaklini olishi lozim. Bu savolga javob berishda 
millatchilik ziddiyalarining quyidagi uch farqli jihatiga e’tibor qaratish lozim:

---

195 
1.Ob’ektiv uzoq tarixga ega bo‘lmagan(tarix isbotlab turganidek) millatlar, ammo o‘zlarini uzoq tarixiy 
taraqqiyotga ega deb hisoblovchilar (millatchilar) o‘rtasidagi farq;
2.Millatning aniq va ko‘p qirrali sotsiomadaniy jihatlari va sun’iy yaratilgan madaniy jihatlar o‘rtasidagi 
farq;
3.Siyosiy kuch va nazariy jihatdan puch millatchilik o‘rtasidagi farq. 
Millatchilik hodisasi XX asrning dastlabki o‘n yilliklari mumtoz ijtimoiy nazariyasida ko‘rib chiqilmay 
qolib ketgan, chunki bu M.Veberning dunyoni “sehr-jodudan” xalos qilish va E.Dyurkgeymning “uyg‘un 
hamkorlik” borasidagi umumiy mantig‘iga sig‘magan edi. Millatchilik muammolarini o‘rganishga 
bag‘ishlangan dastlabki tadqiqotlarning paydo bo‘lishi mintaqaviy-evropacha akademik muhit bilan emas balki 
ingliz-amerika muhiti bilan bog‘liqdir. Mazkur tadqiqotlarda millatchilik ijtimoiy nazariyaning emas balki 
intellektual tarix yoki g‘oyalar tarixi predmeti sifatida ko‘rib chiqilgan, shuning uchun millatchilikning vujudga 
kelishi va tarqalishi bilan bog‘liq ijtimoiy vaziyatlar e’tibordan chetda qolgan. 1920-1960 yillarda tadqiqotchilarni 
asosan insoniyatni millatlarga taqsimlanishi va bu millatlardan har biri uchun siyosiy vakillik zarurati to‘g‘risidagi 
tasavvurlardan iborat bo‘lgan. Ariosofiya (Ariosophy) madaniylashgan pessimizm bo‘lib, u XIX asr oxirlarida 
Avstro-Vengriya imperiyasining Gabsburdagi nemis millatchilarining xomxayol fantaziyasiga asoslandi. 
Ko‘pmillatli imperiyada shakllanayotgan urbanizatsiya va sanoatlashuv, slavyan va nemis manfaatlarining 
to‘qnashuvi, Avstrriya fon SHonererning paydo bo‘lishi,katolik ta’limoti va darvin ta’limoti o‘rtasidagi 
ziddiyalar, irqchilik g‘oyalaribu buzunchi oqimning tafakkurini ko‘rsatib berdi.
Okkultizm – bu ta’limotda muhim rol o‘ynadi va dunyoviy maqsadlar yo‘lida siyosiy pozitsiyasini 
belgilab berdi. Ariosophy fantaziyasi kelgusida vujudga keladigan elitarlik va tozalik, ming yillikning oltin millati 
mafkurasini shakllantirga yo‘naltirildi. YAngi zamon davri milliy doktrinasining rivojlanishi qiziqtirgan. 
Amerikalik tarixchilar K. Xayesva G. Kon, britaniyalik g‘oyalar tarixchilari E. Keduriva K. Minog 
hamda faylasuflar I. Berlin va Dj. Plamenats, shuningdek, Avstraliyalik g‘oyalar tarixchisi YU. Kamenka mana 
shu yo‘nalish vakillariga mansubdir. Ushbu yo‘nalish vakillari ishlarining o‘ziga xos jihati bularda Ikkinchi jahon 
urushi davrida evropacha va osiyocha tajovuzkor millatchilikni kuzatishdan kelib chiquvchi, tahliliy emas balki 
asosan me’yoriy ahamiyatga (g‘arbiy/shimoliy, fuqarolik/etnik, siyosiy/madaniy, liberal/avtoritar, maqsadga 
munosiblik/ hissiylik va h.k.) ega bo‘lgan ideal-tipik taqqoslashlarningko‘pligidir.
XX asr o‘rtalarida mustamlakadan chiqish jarayonining avj olishi milliy qurilish modernizatsiyasi va 
konsepsiyasining turli nazariyalarini (“uchinchi jahon” mamlakatlarining “quvib etuvchi rivojlanish” jarayonida 
siyosiy va fuqarolik madaniyatini yaratish) ishlab chiqish bilan shug‘ullanuvchi ijtimoiy tadqiqotchilarni 
millatchilikni o‘rganishga undadi. Amerikalik sotsiolog K. Doych milatchilikni an’anaviy jamiyatdan zamonaviy 
jamiyatga o‘tishda aholining tegishli safarbarligi va aloqasini ta’minlovchi ijtimoiy birlashuv vositasi deb 
hisoblagan. Britaniyalik ijtimoiy faylasuf E. Gellnerning tuzilmaviy-funksional yondashuvida millatchilik siyosiy 
qonunchilik tamoyili sifatida tushuniladi, bu tamoyilga binoan “siyosiy va milliy birlik mos kelishi lozim”.
Millatchilik sanoatlashgan jamiyatningfunksional ehtiyojlariga javob bera oladigan standartlashgan va bir 
turdagi milliy madaniyatni vujudga keltirdi. YAngi davlatlardagi milliy loyihalarni amalga oshirish bilan bog‘liq 
qiyinchiklar tadqiqotchilarni ushbu muvaffaqiyatsizliklarni ko‘rib chiqishga undadi. An’anaviy 
jihatdan“primordialistlarga” mansub bo‘lgan K. Girs va U. Konnorumumiy kelib chiqish va qarindoshlik 
hislariga (bunday hislar “primordial” yoki “azaliy” nomini olgan) asoslangan shaxslarning millatga mansubligi 
va unga sodiqligi tushuniladigan (etno) millatchilikning “uchinchi dunyo” mamlakatlarida keng yoyilishini 
ko‘rsatib berdilar. “Qarindoshlik” millatchilikda aniq emas balki tasavvurdagi xususiyatga ega bo‘lganligi bois 
primordializm sub’ektiv ijtimoiy-psixolgik hodisadir. Ayni vaqtda ijtimoiy-biologik paradigma bilan bog‘liq va 
primordialistcha qarashlarga tayanuvchi ayrim tadqiqotchilar (P. van den Berge i F. Rashton) millatchilikning 

---

196 
ob’ektiv biologik va irsiy kelib chiqqanligini isbotlashga urindilar. 1970-1980-yillarda qiyosiy-tarixiy tadqiqotlar 
rivojlanib borishi bilan tarixiy sotsiologlar va ijtimoiy tarixchilarmillatchilikni o‘rganishga yaqinlasha boshladilar, 
butadqiqotchilar millatchilikning faqat O‘ttiz yillik urushdan keyin shakllangan milliy davlatlarningevropacha 
tizimiga hamda bu tizim doirasidagi siyosiy byurokratiyaning faoliyatiga emas balki umuman dunyoviy tizimga 
bog‘liq ekanini ko‘rsatishga intildi. Bunday yondashuvning yorqin nomoyondalari M. Mann, S. Rokkan va CH. 
Tillidir. Bularga sotsiolog E. Giddens va tarixchi Dj. Broyilarning yondashuvlari yaqin turadi. Tadqiqotchilar T. 
Neyrn va M. Xekter notekis rivojlangan va “ichki mustamlakachilikka” ega bo‘lgan milliy davlatlarda 
shakllangan millatchilikning vujudga kelishini izohlab berdilar. Britaniyalik tarixchilardan E. Xobsbaumning 
nuqtai nazariga ko‘ra, millatchilik milliy davlat siyosatining oqibati emas balki uni yaratishga yo‘naltirilgan va 
milliy an’analarni “ixtiro qilish” hamda ommaviy ishlab chiqarishga tayanuvchisiyosiy-mafkuraviy dastur edi. 
A.Smit esa millatchilikning etno ramziy konsepsiyasini rivojlanirib kelmoqda,u millatchilikni etnik jamoalardan 
meros bo‘lib qolgan ramzlar va afsonalarning keng imkoniyatlariga tayanuvchi mafkuraviy harakat sifatida 
ko‘rib chiqadi. Sovet ittifoqi tanazzulidan so‘ng va YUgoslaviyada yuz bergan millatchilik to‘lqinlariga javob 
sifatida 1990 yillarda tabiiyki bu hodisaga tadqiqotchilarning qiziqishi orta boshladi. London iqtisodiyot maktabi 
qoshida Elatchilik va millatchilik tadqiqotlarining professional uyushmasi va “Millatlar va millatchilik” 
ixtisoslashgan jurnali tashkil etildi. Postkolonial (P. CHatterjdi, X. Baba), feministik (N. YUval-Devis, S. Uolbi) 
va adabiyotshunoslik (T. Brennan) nazariyalari bilan bog‘liq yangicha usullar qo‘llana boshladi va tadqiqotning 
yangi yo‘nalishlari ishlab chiqila boshladi. Germaniyaning birlashuvi va Kanada hamda G‘arbiy Evropa 
mamlakatlarida sub’millatchilik harakatlarining vujudga kelishi “liberal millatchilik” (M. Kanovan, U. Kimlika, 
N. Makkormik, A. Margalit, D. Miller, M. Mur, YU. Tamir) va“konstitutsiyaviy vatanparvarlik” 
(YU. Xabermas) muammolari bilan bog‘liq ijtimoiy va siyosiy faylasuflar o‘rtasida keskin bahslarni keltirib 
chiqardi. 1990-2000 yillarda millatchilikni mafkuraviy izohlashga maqsadga munosib tanlash nazariyasi vakillari 
(A. Azzi, Dj. Koulmen, X. Midvel, U. Pagano, R. Xardin, M. Xekter) keskin qarshi chiqa boshladilar, ular 
millatchilikda mafkuraning belgilovchi rolini rad etgan holda milliy jamoaviy harakatlardagi ayrim 
ishtirokchilarning hal qiluvchi ahamiyatini yoqlab chiqdilar. Bugungi kunda mazkur yondashuvning etarli 
darajada tanqidiy baholanmayotganligi millatchilik eng avvalo mafkuraviy hodisa deb hisoblovchi tadqiqotchilar 
oldiga bu yondoshuvning izohlash salohiyatlarini tahlildan o‘tkazish vazifasini qo‘ymoqda. SHunday qilib, 
millatchilik borasidagi aksariyat tadqiqotlarning asosiy mushkiloti mafkurani ommaga sezdirmay boshqarish 
vositasi sifatida cheklangan tushunishdan va millatning ikki konsepsiyasi zamonaviy nazariyasi ishlanmalariga 
e’tiborsizlikdan kelib chiqmoqda. 1) Millatchilikning yakka hukmronlik formatsiyasi vujudga kelishida 
“millat”ni anglatuvchi tushuncha bosh rolni o‘ynaydi. “Millat”ni anglatuvchi “bekorchi” so‘z “eskicha” va 
mustamlaka tartibotlarining qarama-qarshiligi asosidagi ijtimoiy hayotning geterogen sohasida tenglikning har xil 
silsilasi vujudga kelishiga imkon yaratadi. Millatchilik yakka hukmronligi qaror topgandan so‘ng “millat” 
tushunchasi mavhum tushunchaga aylanadi va bu tushunchaga muayyan ma’noni qisman birlashtirish uchun 
turli mafkuralar (konservativ, liberal, sotsialistik) o‘rtasidagi kurash sohasiga aylanadi. 2) Millatchilik asosida 
milliy mustaqillik doktrinasini “milliylashtirish” natijasida XVIII asr oxirida shakllangan milliy mustaqillik 
g‘oyasi qaror topdi. Hozirgi zamonda shaxslar o‘rtasidagi makondagi aloqalarga (makondagi umumiylik) 
asoslanuvchi hokimiyat manbai xalq ekanligi haqidagi g‘oya avlodlar o‘rtasidagi vaqtincha aloqalarni (tarixiy 
umumiylik) asoslash uchun qo‘llaniladigan millat g‘oyasi bilan to‘ldiriladi. Millatchilikda millatni o‘z “taqdirini” 
mustaqil siyosiy belgilashga da’vogar bo‘lgan tarixiy xalq sifatidagi tasavvur vujudga keladi. 3) Millatchi 
sub’ektni ishlab chiqish va yaratishni belgilovchi millatchilik sub’ektlashtiruvida mafkuraviy interpelyasiya hal 
qiluvchi ahamiyatga ega. Diskurs va sub’ekt o‘rtasida aloqa o‘rnatuvchi bu jarayon sinfiy hususiyatga ega emas 
va millatga nisbatan to‘la mafkuraviy e’tiqodi bo‘lgan millatchi sub’ektni yaratmaydi.Bo‘sh ob’ektni to‘la 
ramzlashtirishga layoqatsiz bo‘lgan millatchi interpellyasiya millatchilik fetishlari va fetishli marosimlar vujudga 
kelishini ko‘zda tutadi. Millatchi sub’ekt fetishlar va marosimlarga nisbatan hissiy e’tiqodga ega, u bularga 
nisbatan to‘la mafkuraviy ishonchga ega. Xullas, XXI asr boshlaridagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat murakkab va 
ko‘p ma’noli mafkuraviy hodisa sifatidagi millatchilikning o‘ziga xosligini mulohazadan o‘tkazish muammosini 

---

197 
dolzarblashtirib qo‘yadi, shu asnoda reduksion izohlarga e’tibor bermaydi. Ikki asrdan ko‘proq vaqt davomidagi 
millatchilik tarixi uni mutlaqo bir iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy yoki boshqacha izohlovchi tamoyilga taqashning 
imkoni yo‘qligidan dalolat bermoqda, chunki bunday holatda taklif etilayotgan izohlarning epistemologik 
qiymatini shubha ostiga qo‘yuvchi ko‘plab istisnolar vujudga keladi. Bunday holatlarda millatchilikni uning 
imkoniyatlari sharoitlarini tasvirlovchi hamda uning rivojlanishini belgilovchi mantiq nuqtai nazaridan ko‘rib 
chiqish vazifasini qo‘ygan va hodisaning o‘zgarmas “mohiyatini” ozmi ko‘pmi to‘liq darajada ifodalovchi ideal-
tipik sxemalar yaratishdan bosh tortuvchi nazariyalar eng maqbul bo‘lib chiqadi. Bu nazariyalarning farqli jihati 
millatchilikning mazmuniga emas balki shakliga alohida urg‘u berishdan iboratdir. 
Umuman olganda, millatchilik bir tomondan, boshqa millatlar bilan turli sohalardagi o‘zaro foydali 
munosabatlardan mahrum qilib, millatning ma’naviy qashshoqlashuviga sabab bo‘lsa, ikkinchi tomondan, jiddiy 
kelishmovchiliklarga zamin yaratadi. Millatchilik tuyg‘ulari butun millatni qamrab olgan va davlat tuzilmalari 
tomonidan qo‘llab-quvvatlangan hollarda esa u millatlararo munosabatlarning tarang holatda saqlanishiga, o‘zaro 
ishonchsizlik tuyg‘ularining ildiz otishiga, mavjud muammolarni hal etishning cho‘zilib ketishiga va doimiy 
beqarorlik holatining saqlanib qolishiga sabab bo‘ladi. Millatchilik — shaxs yoki etnos ongining o‘ziga xos holati 
va ijtimoiy-ruhiy jihatdan yo‘naltirilgan oqim. Ana shu omillar zaminida millatchilik nazariyasi, mafkurasi va 
amaliyoti vujudga keladi. SHuning uchun har bir muayyan holatda millatchilik to‘g‘risida so‘z yuritilar ekan, gap 
maishiy turmushdagi millatchilik yoki millatchilik mafkurasi to‘g‘risida borayotganini farqlash lozim. Maishiy 
turmushdagi millatchilik millat paydo bo‘lganidan buyon SHarqda ham, G‘arbda ham mavjud. Millatchilik 
mafkurasining mohiyatini o‘z millatining boshqa millatlardan ustunligini e’tirof etish va targ‘ib qilish tashkil 
etadi. SHuning uchun bosqinchilar millatchiligi bilan mazlumlar millatchiligini farqlash lozim. Mustamlakachilar 
va bosqinchilar millatchiligi boshqa xalqlarni asoratga solish uchun xizmat qilsa, mazlum xalqlar millatchiligi 
ularni ozodlikka olib chiqish uchun yo‘naltiriladi. Millatchilik ekspansionizm, izolyasionizm, shovinizm, natsizm 
ko‘rinishlarida namoyon bo‘lishi mumkin. Millatchilik bir mamlakat doirasida turli qarama-qarshilikni keltirib 
chiqaradi, xalqaro miqyosda esa, turli mamlakatlar xalqlari o‘rtasiga nifoq soladi. Xalqaro qonunchilikka ko‘ra, 
millatchilik inson huquqlarini cheklash va siyosiy jinoyat sifatida baholanadi.